Βαθαίνει η αντίθεση μεταξύ του πλούτου και της φτώχειας στην Ελλάδα, ενώ η σημερινή πραγματικότητα χαρακτηρίζεται από την ένταση της εκμετάλλευσης, της κερδοσκοπίας και της κοινωνικής διαφθοράς. Τα συμπεράσματα αυτά προκύπτουν από το δεύτερο μέρος της δημοσκόπησης της ΔΗΜΕΛ, που έγινε για λογαριασμό του «Ριζοσπάστη». Σε συνδυασμό με αυτά τα συμπεράσματα και τα συμπεράσματα από το πρώτο μέρος της δημοσκόπησης, που δημοσιεύτηκε την Κυριακή στο «Ρ», όπου η πλειοψηφία δήλωνε την πίστη της σε αρχές όπως η κοινωνική δικαιοσύνη, η αλληλεγγύη και ο σοσιαλισμός, σε πλήρη αντιστοιχία βρίσκονται και οι απαντήσεις που δόθηκαν για τη συμμετοχή στα κοινά. Με ποσοστό 76,9% οι ερωτηθέντες δηλώνουν ότι «πρέπει να ενδιαφερθούμε για τα κοινά προβλήματα» και «να μείνουμε πιστοί σε πολιτικά ιδανικά».

Από τον 1ο Πίνακα προκύπτει ότι για τη μεγάλη πλειοψηφία (60,4%) η αντίθεση μεταξύ πλούτου και φτώχειας μεγαλώνει. Μόλις το 20,4% δηλώνει ότι η αντίθεση αυτή μικραίνει και αυτό το ποσοστό οφείλεται κυρίως στις απαντήσεις των ψηφοφόρων του ΠΑΣΟΚ. Ομως, ακόμη και σ' αυτή την περίπτωση, δεν πρέπει να μας διαφεύγει το γεγονός ότι ένα σημαντικό ποσοστό (31,8%) των ψηφοφόρων του κυβερνώντος κόμματος, περίπου ένας στους τρεις, συντάσσεται με την άποψη της πλειοψηφίας. Ασφαλώς η απάντηση στο ερώτημα αυτό συμφωνεί απολύτως με την απάντηση που δόθηκε στο ερώτημα για τις αξίες όπου η κοινωνική δικαιοσύνη παραμένει ζωντανή όχι μόνο ως αξία, αλλά και ως αίτημα.

Από το 2ο Πίνακα βγαίνει το συμπέρασμα ότι οι περισσότεροι από τους ερωτηθέντες περιμένουν την επιδείνωση της οικονομικής τους κατάστασης. Σε ποσοστό 37,4% εκτιμούν ότι η κατάστασή τους θα επιδεινωθεί, ενώ το 30,1% εκτιμά ότι η οικονομική του κατάσταση θα βελτιωθεί. Ενα επίσης αξιοσημείωτο ποσοστό (28,3%) εκτιμά ότι η κατάσταση θα μείνει ίδια. Αυτό το ποσοστό πλησιάζει περισσότερο στην άποψη περί χειροτέρευσης γιατί, όταν περιγράφει κάποιος την κατάστασή του με χρώματα μελανά και μετά δηλώνει ότι αυτή η κατάσταση δεν προβλέπεται να αλλάξει, τότε πρέπει να τον κατατάξουμε μάλλον στους «απαισιόδοξους» παρά στους «αισιόδοξους». Στον ίδιο πίνακα αξίζει να σημειωθεί το σχετικά υψηλό ποσοστό (23,4%) των ψηφοφόρων του ΣΥΝ που πιστεύουν ότι η οικονομική τους κατάσταση θα βελτιωθεί. Το ποσοστό αυτό θα πρέπει να αποδοθεί κατά ένα μεγάλο μέρος στο γεγονός ότι στο εσωτερικό του συγκεκριμένου κόμματος διαμορφώνονται συναινετικές συγκλίσεις προς την οικονομική πολιτική της κυβέρνησης.

Από τις απαντήσεις στο ερώτημα «Ποια είναι η σημερινή οικονομική σας κατάσταση», μπορούμε εν μέρει να διαπιστώσουμε και την κοινωνική σύνθεση του σώματος των ψηφοφόρων του κάθε κόμματος. Και λέμε εν μέρει, γιατί στην απάντηση «ανεκτή» υπάρχει αρκετή δόση υποκειμενισμού. Η απάντηση αυτή παραπέμπει στο γνωστό παιχνίδι της λογικής, όπου σε ένα σύνολο ανθρώπων παρουσιάζεται ένα ποτήρι που έχει νερό ως τη μέση. Αλλοι θα πουν ότι βλέπουν ένα μισογεμάτο ποτήρι και άλλοι ένα μισοάδειο. Ολοι θα λένε την αλήθεια αλλά με έναν τρόπο που κάνει την αλήθεια «διαφορετική». Αυτός που βλέπει το ποτήρι μισογεμάτο δηλώνει την ικανοποίησή του γιατί δεν είναι άδειο και ο άλλος που βλέπει το ποτήρι μισοάδειο δηλώνει τη δυσαρέσκειά του γιατί δεν είναι γεμάτο. Αυτό ακριβώς συμβαίνει και με όσους δηλώνουν ότι η οικονομική τους κατάσταση είναι ανεκτή.

Κατά τα άλλα, θα πρέπει να υπογραμμίσουμε πως ένα όχι μικρό ποσοστό (16,7%) δηλώνει ότι βρίσκεται στα όρια της φτώχειας. Σ' αυτή την κατηγορία βρίσκεται η πλειοψηφία των ψηφοφόρων του ΚΚΕ (54,3%) και ένα μεγάλο ποσοστό (47,8%) των ψηφοφόρων του ΔΗΚΚΙ.

Στους Πίνακες 2, 3 και 4 έχουμε μια ακτινογραφία της σημερινής κοινωνικής τάξης πραγμάτων. Με πολύ υψηλά ποσοστά (από 61,2% έως 68,7%) οι ερωτηθέντες απαντούν ότι, σε σχέση με παλιότερα, η εκμετάλλευση των εργαζομένων έχει μεγαλώσει, όπως και η κερδοσκοπία, ενώ μεγάλες διαστάσεις έχει πάρει και η κοινωνική διαφθορά. Τόσο η εκμετάλλευση, όσο και η κερδοσκοπία με τη διαφθορά περιλαμβάνονται στις αιτίες της σημερινής κατάστασης στην κοινωνία, όσο και παράγωγά της. Οι δύο στους τρεις πιστεύουν ότι αυτά τα τρία δομικά στοιχεία του ισχύοντος κοινωνικού και πολιτικού συστήματος, η εκμετάλλευση, η κερδοσκοπία και η διαφθορά, γνωρίζουν έξαρση. Η άποψη αυτή δίνει απάντηση στα βασικά στοιχεία της κυβερνητικής προπαγάνδας περί κοινωνικού προσώπου, περί ελεύθερης αγοράς και διαφάνειας.

Στους δύο τελευταίους πίνακες (7 και 8) έχουμε πολύ ενδιαφέροντα στοιχεία όσον αφορά στις αντιλήψεις και τις απόψεις που διαμορφώνονται στο σώμα της ελληνικής κοινωνίας σχετικά όχι μόνο με τις αιτίες των προβλημάτων, αλλά και με τον τρόπο που πρέπει να αντιμετωπιστούν αυτά τα προβλήματα. Οπως στο πρώτο μέρος της έρευνας είχαμε την επικράτηση της κοινωνικής αλληλεγγύης στη σύγκρουση με τον ατομικισμό, έτσι και εδώ έχουμε το σαφέστατο προβάδισμα του κοινού (δηλαδή του κοινωνικού) έναντι του ατομικού. Στον Πίνακα 7 φαίνεται ότι οι δυο στους τρεις πιστεύουν πως πρέπει να ενδιαφερθούμε για τα κοινά προβλήματα. Στον αντίποδα βρίσκεται το 18,1%, που δηλώνει ότι στην κοινωνία που ζούμε πρέπει να ενδιαφερθούμε για το προσωπικό μας συμφέρον. Στον ίδιο πίνακα, ένα ποσοστό 10,3% δηλώνει ότι θα πρέπει να μείνουμε πιστοί σε πολιτικά ιδανικά. Η πίστη στα πολιτικά ιδανικά δεν έρχεται σε αντίθεση με το ενδιαφέρον για τα κοινά προβλήματα. Αυτό το ποσοστό (στο μεγαλύτερο μέρος) θα πρέπει να προστεθεί στο ποσοστό αυτών που πιστεύουν ότι στην κοινωνία που ζούμε πρέπει να ενδιαφερθούμε για τα κοινά προβλήματα. Αν θεωρήσουμε, πάντως, με κάποια σχετικότητα, ότι η απάντηση «Να μείνουμε πιστοί σε πολιτικά ιδανικά» είναι ένας δείκτης για την ιδεολογική συνέπεια του σώματος των ψηφοφόρων του κάθε κόμματος, τότε οι ψηφοφόροι του ΚΚΕ με ποσοστό 34,3% βρίσκονται στην πρώτη θέση και με μεγάλη διαφορά.

Στον Πίνακα 8 δίνεται απάντηση και στα ιδεολογήματα που κατακλύζουν τη δημόσια συζήτηση περί κοινωνικής απάθειας. Οι περισσότεροι, λοιπόν, το 38,5%, πιστεύουν ότι η κατάσταση έχει φτάσει στο απροχώρητο και πρέπει να αντιδράσουμε. Πρέπει όμως να μας προβληματίσει το γεγονός ότι απαντήσεις όπως «Να ανέλθουμε με κάθε τρόπο», ή «Να ακολουθήσουμε το ρεύμα για να επιβιώσουμε» συγκεντρώνουν πολύ υψηλά ποσοστά, 29,7% και 27,2% αντίστοιχα. Οι απόψεις αυτές, με εντονότερο και πιο ήπιο τρόπο, στρέφονται κατά της άποψης ότι με τους κοινούς αγώνες θα προκύψει και το ατομικό καλό. Προσδιορίζουν το έδαφος στο οποίο θα πρέπει να κινηθεί η ιδεολογική και πολιτική παρέμβαση για την αντιμετώπιση της μοιρολατρίας και των ψευδαισθήσεων για ατομικές λύσεις.

(Αύριο το τρίτο και τελευταίο μέρος της δημοσκόπησης της ΔΗΜΕΛ).