Κυριακή 8 Φλεβάρη 2004
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Σελίδα 11
ΕΝΘΕΤΗ ΕΚΔΟΣΗ: "7 ΜΕΡΕΣ ΜΑΖΙ"
ΙΣΤΟΡΙΑ
Ο δοσιλογισμός της Κατοχής

Με φόντο το σήμερα

Πλακάτ του ΕΑΜ κατά της τρομοκρατίας στο κέντρο της Αθήνας. Απρίλης 1946
Πλακάτ του ΕΑΜ κατά της τρομοκρατίας στο κέντρο της Αθήνας. Απρίλης 1946
Την περασμένη Κυριακή - 1 Φλεβάρη 2004 - δημοσιεύσαμε το πρώτο μέρος της έρευνας για το δοσιλογισμό της Κατοχής. Συνεχίζουμε σήμερα με το δεύτερο και τελευταίο μέρος.

Β' ΜΕΡΟΣ
Ξένο σώμα!

Ο δοσιλογισμός της Κατοχής, πράγματι, είναι από τις πιο μελανές σελίδες στη νεότερη ιστορία της χώρας μας. Ξένο σώμα! Φαινόμενο έκτρωμα στον εθνικό κορμό. Στίγμα στον εθνικό μας βίο και πολιτισμό. Βεβήλωση στην τιμή, στις παραδόσεις, στις θυσίες του λαού μας. Πρότυπό του θα μπορούσε να έχει το ραγιαδισμό της Τουρκοκρατίας. (Αλλες, βέβαια, οι συνθήκες εκείνη την εποχή)! Από πολλές, ωστόσο, απόψεις αυτός τον ξεπέρασε. («Ανώτερης κλάσης» γαρ). Τον άφησε «παρασάγγας» πίσω.

Και όμως, μέχρι σήμερα, η Ιστορία (αν και πέρασε από τότε μισός αιώνας και παραπάνω) απέφυγε να ασχοληθεί μαζί του. Δεν καταπιάστηκε με το πρόβλημα. Δεν το εξέτασε, δεν το ανέλυσε. Για να καταλήξει στα ανάλογα συμπεράσματα. Στις σωστές εκτιμήσεις και στα αναγκαία διδάγματα. Για φρονηματισμό και διαπαιδαγώγηση. Αλλά και «προς γνώσιν και συμμόρφωσιν». Ωστε αυτά να έμπαιναν και στα σχολεία. Να γίνουν μαθήματα. Εγινε το αντίθετο.

Ενοχη σιωπή

Εννοούμε την επίσημη Ιστορία. Της Αρχουσας Τάξης. Οπως τη γράφουν οι ταγοί της: Π. Κανελλόπουλος, Γ. Παπανδρέου, Κ. Τσάτσος, Κ. Καραμανλής, Σπ. Μαρκεζίνης. Κι οι πιστοί υπηρέτες της. Αυτή ούτε ήθελε ούτε μπορούσε να το κάνει. Σ' ένα βαθμό κάτι αναγνώρισε. Γενικά πρόβαλε άρνηση. Οι λόγοι σοβαροί, ευνόητοι, σεβαστοί. Δε συνέφερε! (Το ταξικό συμφέρον, βλέπεις). Εξάλλου, έχει επίγνωση της ενοχής της και των ευθυνών της. Γι' αυτό προτιμά το «πέπλο» της σιωπής!.. Αν έπραττε, ως όφειλε, διαφορετικά. Αν δεχόταν να «λάμψει» η αλήθεια. Κι αν αποδεχόταν τα αυτονόητα. Ισως σήμερα να ήταν κάπως διαφορετική και η στάση αυτών που εναλλάσσονται στο «πηδάλιο» της εξουσίας. Δηλαδή, όχι τόσο «σκληρή» στο λαό. Στον «πολίτη». Ως «είθισται» να τον αποκαλούν. (Και να τον «κλίνουν» σε όλες τις πτώσεις). Ούτε τόσο «υποτελής» (έως χαμερπής) στον ξένο αφέντη. Γιάνκη ή Φράγκο.

Καταδίκη!

Δεκέμβρης 1944. Αγγλικά τανκ χτυπούν τα γραφεία του ΕΑΜ στην οδό Κοραή
Δεκέμβρης 1944. Αγγλικά τανκ χτυπούν τα γραφεία του ΕΑΜ στην οδό Κοραή
Η «Αλλη» Ιστορία... Η Ιστορία του Λαού και του Προοδευτικού Κινήματος. Η πραγματική Ιστορία, ως επιστήμη. Εχει μελετήσει το δοσιλογισμό αντικειμενικά, υπεύθυνα, αμερόληπτα. Πέρα από επηρεασμούς, σκοπιμότητες κι αποσιωπήσεις. Με κριτήρια επιστημονικά. Και έχει αποφανθεί. Εξέτασε τα γεγονότα και τη δράση του. Τον παρουσίασε «γυμνό», όπως είναι. Τον έκρινε αυστηρά αλλά δίκαια. Κατά τις πράξεις, τις επιδιώξεις, το «Βίο και την Πολιτεία» του.

Και τον καταδίκασε οριστικά και αμετάκλητα. Τον κατέταξε στις μαύρες «Δέλτους» της. Δεν του αναγνώρισε το παραμικρό ελαφρυντικό. Η απόφασή της είναι τελεσίδικη. Απόλυτα σύμφωνη με την κοινή συνείδηση. (Γι' αυτό το «Κατεστημένο» δεν τολμά ανοιχτά να τον υπερασπιστεί). Απόλυτα επιβεβαιωμένη στη ζωή. Και δε θα πάψει να θυμίζει τα «έργα και τις ημέρες» του. Αλλά και να εναντιώνεται σε όποιες αναβιώσεις του.

Γίγας ο λαός

Η Κατοχή, μεγάλη και κρίσιμη περίοδος για την Ελλάδα και το λαό. Εβαλε σε δοκιμασία τα πάντα. Τάξεις, κόμματα, θεσμούς, πρόσωπα, συμφέροντα, ιδεολογίες, αξίες. Υπήρξε «καμίνι». Που ξεχώρισε: Το «γερό» από το «σκάρτο». Το καλό από το κακό. Αποτέλεσε τη «Λυδία λίθο» για τον πατριωτισμό. Εδειξε ποιοι είναι οι αληθινοί πατριώτες. Και ποιοι οι απάτριδες, οι «νερόβραστοι», οι καιροσκόποι. Και οι προδότες. Αλλο αν μεταπολεμικά αντιστράφηκαν οι όροι. Και καταρρακώθηκαν οι αξίες.

Οι τρεις Κουίσλιγκ της Κατοχής (από αριστερά): Γεώργιος Τσολάκογλου, Κωνσταντίνος Λογοθετόπουλος, Ιωάννης Ράλλης
Οι τρεις Κουίσλιγκ της Κατοχής (από αριστερά): Γεώργιος Τσολάκογλου, Κωνσταντίνος Λογοθετόπουλος, Ιωάννης Ράλλης
Η Κατοχή ανέδειξε ένα λαό Γίγαντα στην Αντίσταση. Αντάξιο των ηρωικών παραδόσεων της Ρωμιοσύνης. Που έγραψε αθάνατη Εποποιία με αγώνες και αίμα. Και δόξασε σε όλο τον κόσμο την Ελλάδα. Με το ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο). Και με το ηρωικό ΚΚΕ. Το κόμμα της Εργατικής Τάξης. Το «Κόμμα των αγώνων και των θυσιών». Εμπνευστή, οργανωτή, καθοδηγητή και κύριο αιμοδότη.

Ανάξια Τάξη

Η Αρχουσα Τάξη, εκείνη την περίοδο, τήρησε απαράδεκτη στάση. Αποδείχτηκε ανάξια αυτού του λαού και αυτής της χώρας. Η Κατοχή την «ξεμασκάρεψε». Σαν σύνολο, μα και σαν χωριστές μερίδες, έγραψε ιστορία ντροπής. Οι εξαιρέσεις ελάχιστες. Υπήρξε, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, ξενόδουλη, αντεθνική. Και στη μέγιστη λαϊκή πλειοψηφία εχθρική.

Επαιξε σε «διπλό ταμπλό». Δουλική «θεραπαινίδα» των Γερμανο-Ιταλών και Βουλγάρων κατακτητών από τη μια. Ταπεινή «υπηρέτρια» των Αγγλων «συμμάχων» από την άλλη. Συνδυάζοντας τους δυο ρόλους. Με γνώμονα τη διασφάλιση των συμφερόντων της. Και με στόχο την εξουσία, για παν ενδεχόμενο. (Είτε νικούσαν οι μεν, είτε οι δε). Και προς το παρόν νέμονταν μέρος της εξουσίας. Στο βαθμό που την εξασφάλιζε η συνεργασία με τους κατακτητές. «Εξυπνη» πολιτική! (Να μη βασκαθεί).

Το αποτέλεσμα όμως, ξεφτιλισμός, απομόνωση, ηθική κατάπτωση. Και χρεοκοπία. Θάνατος! (Θα την «αναστήσει» η ένοπλη επέμβαση των Αγγλων το Δεκέμβρη του '44 και η Βάρκιζα).

Τα παλιά Κόμματα

Σκίτσο του Δ. Κατσικογιάννη
Σκίτσο του Δ. Κατσικογιάννη
Την ίδια τύχη επιφύλαξε η Κατοχή και στα αστικά Κόμματα. Ιδιαίτερα στα δύο μεγάλα. Στο «Λαϊκό Κόμμα». Και στο «Κόμμα των Φιλελευθέρων». Τα απαγόρευσε ο Μεταξάς το 1936. (Με τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου). Εμειναν «οικειοθελώς» στην ίδια κατάσταση στα 1940-1944. Δεν ανασυντάχθηκαν. Δεν ανέπτυξαν δράση. Γι' αυτό «τα σάρωσε» το ΕΑΜικό Κίνημα. Πολιτικά είχαν «πεθάνει». Παράγοντες και Ομάδες συμμετείχαν σε αντιστασιακές Οργανώσεις ή έφυγαν στη Μέση Ανατολή.

Αρχηγοί και ηγετικά στελέχη αυτών των κομμάτων δεν έριξαν «ούτε μια τουφεκιά» κατά των κατακτητών. Δεν έκαναν ούτε μια δήλωση καταδίκης της τριπλής Κατοχής. Δεν παρότρυναν τους οπαδούς τους σε αγώνες. Αντιτάχθηκαν στην Αντίσταση. Τη θεωρούσαν «μάταιη» και «επικίνδυνη». Για συνεργασία με το ΕΑΜ ούτε ν' ακούσουν. Τήρησαν στάση παθητική, καιροσκοπική. Στάση ανοχής και αναμονής. Εμειναν αδρανείς.

Από την αρχή όμως, έδειξαν τάση προσαρμογής και συμβιβασμού στη «νέα κατάσταση». Αυτό έγινε κυρίαρχη τάση και τακτική. Στήριξαν αλλά και συμμετείχαν στις κατοχικές κυβερνήσεις Κουίσλιγκ. Τσολάκογλου το 1941-'42. Λογοθετόπουλου το 1942-'43. Ράλλη το 1943-'44. «Ευλόγησαν» και ενίσχυσαν «παντοιοτρόπως» και τα «Τάγματα Ασφαλείας». Καθώς κι όσες αντικομμουνιστικές οργανώσεις, που «φύτρωσαν» κατά τόπους. «Χ» στην Αθήνα. «ΕΑΣΑΔ» στη Θεσσαλία. «ΠΑΟ» στη Μακεδονία. Και είχαν «ήσυχη» τη συνείδησή τους. (Ε, δε θα πήγαιναν «κόντρα» στην τάξης τους).

«Ανευ επιφυλάξεων»!

Μιλούν τα γεγονότα. Ο Γεώργιος Τσολάκογλου (αντιστράτηγος) υπέγραψε τη Συνθηκολόγηση με τους Γερμανούς τον Απρίλη του 1941. Γεννήθηκε το 1886 στη Ρεντίνα Αγράφων. Πήρε μέρος στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, στην Ουκρανική Εκστρατεία, στη Μικρασιατική Εκστρατεία. Και στο Αλβανικό μέτωπο (ως διοικητής της Στρατιάς Ηπείρου). Οι Γερμανοί τον διόρισαν το 1941 πρωθυπουργό στην πρώτη κυβέρνηση Κουίσλιγκ. Αξιος ο μισθός του!.. Μετά την απελευθέρωση το Ειδικό Δικαστήριο Δοσιλόγων τον καταδίκασε σε θάνατο. Η ποινή του μετατράπηκε σε ισόβια. Πέθανε το 1948. Τ' απομνημονεύματά του εκδόθηκαν το 1949. Και είναι αποκαλυπτικά.

Το θλιβερό ανακοινωθέν, χειρόγραφο του ταγματασφαλίτη αξιωματικού στην Εύβοια, Χ. Γερακίνη. «Απώλειαι: Εκ των ημετέρων εις Γερμανός βαρέως τραυματίας»
Το θλιβερό ανακοινωθέν, χειρόγραφο του ταγματασφαλίτη αξιωματικού στην Εύβοια, Χ. Γερακίνη. «Απώλειαι: Εκ των ημετέρων εις Γερμανός βαρέως τραυματίας»
Οταν σχημάτισε την κατοχική κυβέρνηση ο Τσολάκογλου ζήτησε την υποστήριξη του «πολιτικού (υποτίθεται) κόσμου». Και την εξασφάλισε. Κάλεσε σε σύσκεψη τους: Τσαλδάρη, Μάξιμο, Γονατά, Ράλλη, Πάγκαλο, Παπανδρέου, Κανελλόπουλο κ.ά. Και όπως έγραφε η ανακοίνωση που εκδόθηκε, συμφώνησαν:

«Ολοι οι Ελληνες να υποστηρίξουν την Κυβέρνησιν άνευ επιφυλάξεων»!..

Ηταν τότε που οι κομμουνιστές, παράνομοι, απόστρατοι, δραπέτες από εξορίες, άρχιζαν την αντίσταση και την πάλη κατά των κατακτητών. Που ρίχτηκαν στη δουλιά. Για την ανασυγκρότηση των οργανώσεων του ΚΚΕ. Τις επαφές για την ίδρυση του ΕΑΜ. Με πρώτο σημαντικό επίτευγμα το Εργατικό ΕΑΜ. Κύριο μοχλό της μαζικής πάλης.

Απ' την «αντίπερα όχθη», στην «άνευ επιφυλάξεων» γραμμή, δραστηριοποιείται ο κρατικός μηχανισμός των Κουίσλιγκ. Ενάντια σε κάθε λαϊκή κινητοποίηση. Ενόψει και του φοβερού χειμώνα της θανατηφόρας πείνας. Κατά των αθρόων εκτελέσεων όσων δεν τηρούσαν τις διαταγές των αρχών Κατοχής. Και καθώς άρχιζε η ένοπλη αντίσταση. Και «λάλησε στον Ολυμπο τ' αντάρτικο ντουφέκι». Βγήκε κι εκείνη η περίφημη προκήρυξη του κατοχικού νομάρχη Κοζάνης Ν. Θέμελη που έγραφε το αμίμητο: «Πας πολεμών τους Γερμανούς δεν είναι Ελλην»! (Ναι. Ακριβώς έτσι). Και ήταν Ελλην αυτός! (Και οι συν αυτώ). Επιβραβεύοντάς τον δε, ο Κ. Καραμανλής, όταν το 1955 έγινε πρωθυπουργός, τον έκανε υπουργό Εθνικής Αμυνας! (Ωραία).

Η εκστρατεία!

Η εχθρική «εκστρατεία» για τη διάλυση των ανταρτών άρχισε στις 21.5.43. Προαναγγέλθηκε (όπως είπαμε) με το Διάγγελμα Ράλλη και τις Ανακοινώσεις των Ανωτάτων Διοικήσεων Γερμανών και Ιταλών. Συνοδεύτηκε από πολλές τυμπανοκρουσίες και μεγάλο προπαγανδιστικό θόρυβο. Κάλυψε όλο τον ορεινό όγκο της Πίνδου. Από Ρούμελη μέχρι Ηπειρο. Κράτησε μέχρι τα μέσα Ιούνη. Προκάλεσε πολλές καταστροφές. Πληρώθηκε με πολλές θυσίες σε ανθρώπινες ζωές. Στοίχισε ακριβά, ιδιαίτερα στον άμαχο πληθυσμό της υπαίθρου. Δεν πέτυχε τον αντικειμενικό της σκοπό. Και έληξε άδοξα με παταγώδη αποτυχία.

Ο συνταγματάρχης Ι. Πλυτζανόπουλος και άλλοι αξιωματικοί των Ταγμάτων Ασφαλείας. Αριστερά και δεξιά τσολιάδες παραταγμένοι στην πλατεία Συντάγματος
Ο συνταγματάρχης Ι. Πλυτζανόπουλος και άλλοι αξιωματικοί των Ταγμάτων Ασφαλείας. Αριστερά και δεξιά τσολιάδες παραταγμένοι στην πλατεία Συντάγματος
Σ' αυτές τις Εκκαθαριστικές Επιχειρήσεις, που ήταν και οι μεγαλύτερες στη διάρκεια της Κατοχής. Την κύρια ευθύνη είχαν οι Ιταλοί. Αυτή ήταν και η τελευταία τους «αναλαμπή». (Γιατί σε τρεις μήνες θα 'ρθει η συνθηκολόγηση). Χρησιμοποιήθηκε η τεράστια πολεμική τους μηχανή. Οσες στρατιωτικές δυνάμεις διέθεταν σ' αυτόν τον εκτεταμένο γεωγραφικό χώρο. Με πολυβόλα, όλμους, κανόνια, τανκ, αεροπλάνα. Αλλά «ψυχή» δεν είχαν. Ούτε διάθεση. Μάθαιναν και τα νέα από το Ανατολικό μέτωπο, όπου είχαν συντριβεί οι δικές τους δυνάμεις. Και το ηθικό τους ήταν πεσμένο.

Ο ΕΛΑΣ με την καθοδήγηση του Γενικού Στρατηγείου πήρε τα μέτρα του. Εκανε συγκέντρωση των δυνάμεών του. Εδωσε σκληρές μάχες. Στη Ρούμελη, στο «τρίγωνο» Γκιώνας, στο 51ο χιλιόμετρο, σε Γραβιά, Παύλιανη. Και απέφυγε με κατάλληλους ελιγμούς κυκλωτικές κινήσεις. Στη Θεσσαλία δόθηκαν οι μεγαλύτερες μάχες. Κυρίως στην Πόρτα - Μουζάκι. Στην Ηπειρο στην περιοχή Σουλίου. Ο εχθρός είχε μεγάλες απώλειες. Συνεχή τα χτυπήματα των ανταρτών. Σε ενέδρες, σε φάλαγγες μεταγωγικών. Σε γέφυρες. Ηρθε και η ανατίναξη της γαλαρίας στο Κούρνοβο την 1 προς 2.6.43. Οπου κάηκε αμαξοστοιχία με πάνω από 600 Ιταλούς. Και χάθηκε κάθε διάθεση για συνέχιση της εκστρατείας.

Σ' αυτές τις επιχειρήσεις οργίασαν, ιδίως οι Γερμανοί. Καίγοντας χωριά. Εκτελώντας πατριώτες. Βιάζοντας γυναίκες. Σέρνοντας χωριάτες σε φυλακές. Τεράστιες ήταν και οι ευθύνες της κυβέρνησης Ράλλη. Που εξαπάτησε κόσμο δηλώνοντας πως δε θα πειραχτεί άμαχος πληθυσμός.

Στο πρωτοσέλιδο της εφημερίδας «ΒΗΜΑ» στις 5 Απρίλη του 1944 φιλοξενήθηκε η ανακοίνωση του αρχηγού των Ταγμάτων Ασφαλείας, όπου διατάζει τον απαγχονισμό πέντε κομμουνιστών
Στο πρωτοσέλιδο της εφημερίδας «ΒΗΜΑ» στις 5 Απρίλη του 1944 φιλοξενήθηκε η ανακοίνωση του αρχηγού των Ταγμάτων Ασφαλείας, όπου διατάζει τον απαγχονισμό πέντε κομμουνιστών
Οσον αφορά τους στόχους της Επιχείρησης αλλά και του διαβόητου Διαγγέλματος, καταπέλτης είναι η επίσημη εκτίμηση των αφεντικών. Ιδού: «Μια προκήρυξις της κυβερνήσεως προς τους αντάρτας να παραδώσουν τα όπλα έναντι του ευεργετήματος γενικής αμνηστείας, δεν είχε καμίαν εντυπωσιακήν επιτυχίαν. Ο αριθμός των ενόπλων τουναντίον ηυξήθη και εξακολουθεί να αυξάνεται συνεχώς και συστηματικώς». (Αυτά από «Τα μυστικά αρχεία του Γ' Ράιχ»).

Τα «Τάγματα Ασφαλείας»

Η κυβέρνηση Ράλλη ήταν η μακροβιότερη της Κατοχής. Εζησε μέχρι τις 12 Οκτώβρη 1944, ημέρα απελευθέρωσης της Αθήνας. Και «πρόσφερε» πολλά (πάρα πολλά) στο δύσμοιρο τόπο μας!.. Από τις πιο μεγάλες «υπηρεσίες» της ήταν τα «Τάγματα Ασφαλείας». Προσφορά, που εκτιμήθηκε και τιμήθηκε όχι μόνο από τον χιτλεροφασίστα κατακτητή, που τέθηκαν στην υπηρεσία του. Αλλά και από την κυρίαρχη τάξη και τον Εγγλέζο «σύμμαχο». Οσο κι αν το τοπίο ήταν θολό, αυτό φαινόταν «ηλίου φαεινότερο».

Η ιδέα (όντως «φαεινή») ήταν του πρώην δικτάτορα Θ. Πάγκαλου. Την υλοποίησε ο Ι. Ράλλης. Τα «Τάγματα» ιδρύθηκαν ως «αντίπαλο δέος» στο ΕΑΜικό Κίνημα. Εδρασαν στο πλευρό των κατοχικών στρατευμάτων. Υπό τις διαταγές του περιβόητου Σίμανα (αντιστρατήγου των «SS»). Ορκίζονταν στον Χίτλερ. Επαιρναν μέρος σε επιχειρήσεις και σε μάχες μαζί με τους Γερμανούς. Συμμετείχαν σε μπλόκα, όπως της Κοκκινιάς και της Καλογρέζας. Επιαναν πατριώτες. Βασάνιζαν, εκτελούσαν, κρεμούσαν. Εκαιγαν σπίτια, βίαζαν, λεηλατούσαν. Συμπεριφέρονταν χειρότερα κι από τους κατακτητές. Για το λαό ήτανε «μάστιγα». Ιδιαίτερα στην Πελοπόννησο, που πήραν μαζική μορφή. Αλλά και στην Εύβοια. Και στην ίδια την Αθήνα και τον Πειραιά.

Οπως αναφέρει πρόσφατο δημοσίευμα: «Τα Τάγματα Ασφαλείας συγκροτήθηκαν το 1943-'44 για την καταπολέμηση του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ». Κι έτσι είναι. ΕΔΕΣ, ΕΚΚΑ κλπ. δεν ήταν στόχος τους. Δε γίνεται νύξη ούτε στο Διάγγελμα Ράλλη. Το βεβαιώνει άλλωστε και ο τότε στρατιωτικός διοικητής της Ελλάδας Αλ. Λέερ. Σκοπός της δημιουργίας τους ήταν «να χρησιμοποιηθεί πλήρως η αντικομμουνιστική μερίδα του ελληνικού λαού, για να εκδηλωθεί φανερά και να εξαναγκαστεί σε απροκάλυπτη εχθρότητα κατά της κομμουνιστικής μερίδας». (Πολύ σωστά! Μα στην ίδια κατεύθυνση φανερά και κρυφά δούλευε και η Αγγλική Αποστολή με τον Εντι, τον Κρις κλπ. Πράγματα γνωστά).

Ο Χίμλερ συγχαίρει

Σύμφωνα με το ίδιο δημοσίευμα, τα Τάγματα χωρίζονταν σε δύο κατηγορίες. Τα «Ευζωνικά», 9 τον αριθμό, με συνολική δύναμη 5.725 ανδρών. Και τα «Εθελοντικά», 22 τον αριθμό, 16.625 ανδρών. Ο Σίμανα σε αναφορά του (λίγο πριν την αποχώρηση από την Ελλάδα) προς το Γενικό Επιτελείο των «SS» (στις 2.10.44) κάνει τούτη την εκτίμηση:

Τα Εθελοντικά «ήταν πολύτιμες βοηθητικές μονάδες στην ενεργή καταπολέμηση των συμμοριών» από τη Βέρμαχτ. Τα Ευζωνικά «πολέμησαν τον κομμουνισμό και τις συμμορίες του ΕΛΑΣ με αξιοσημείωτη επιτυχία». (Θαυμάσια).

Στην απάντησή του ο Χίμλερ (στις 10.10.44) τονίζει. «Σας εκφράζω τα συγχαρητήριά μου, επειδή κατορθώσατε να οργανώσετε τα υγιή και νομοταγή στοιχεία του ελληνικού λαού στα τμήματα των Ελλήνων εθελοντών καθώς και των Ευζώνων, και να τα οδηγήσετε σε αγαστή συνεργασία με τα δικά μας γερμανικά τμήματα στον αγώνα κατά των μπολσεβίκων συνωμοτών μέχρι την τελευταία μέρα». (Λαμπρά). Και το δημοσίευμα καταλήγει: «Η εικόνα που αποτυπώθηκε για τα Τάγματα ήταν τέτοια, ώστε η Πολιτεία ουδέποτε τόλμησε να προχωρήσει στην επίσημη πολιτική αποκατάστασή τους».(Από την «Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία», «Ιός», 26.10.2003).

Χλευασμός

Ο λαός τους Γερμανοντυμένους, που εντάχθηκαν στα προδοτικά Τάγματα, τους μισούσε αφάνταστα. Με κανέναν τρόπο δεν μπορούσε να δείξει απέναντί τους κατανόηση και ανοχή. Ούτε για τους πιο εξαθλιωμένους που πήγαν για «ένα κομμάτι ψωμί». Μίσος θανάσιμο έτρεφε, ιδίως στους «γαλονάδες». Που ξεφτίλισαν τη στρατιωτική τους στολή. Και τους χλεύαζε.

«Γερμανοτσολιάδες», «Γερμανοράλληδες», «Ταγματασφαλίτες», «Ταγματαλήτες». Τους βάφτισε. Ετσι τους... «ανέβαζε έτσι τους κατέβαζε»! Και τους έβριζε. Η λαϊκή θυμοσοφία έβρισκε και πάρα πολλά άλλα - ανέκδοτα, σχόλια - για να εκφράσει την απέχθειά της. Και να τους «ψάλλει» τα σχολιανά. Η λαϊκή σάτιρα επίσης τους «περιποιήθηκε» ποικιλότροπα. Και τους «απαθανάτισε» με το εμβατήριο:

«Αϊν-Τσβάι! Αϊν-Τσβάι!

(Εν-δυο! Ενα-δυο!)

Τσολιά να με λεν δε

μ' αρέσει.

Εγώ Γερμανός είμαι τώρα.

Καμάρι των Ταγμάτων Ες Ες.

(Και στο ρεφρέν)

Εγώ Γερμανός είμαι τώρα.

Τομάρι των Ταγμάτων SS».

Στην ύπαιθρο και στ' αντάρτικο ο κόσμος το είδε, το άκουσε και το ευχαριστήθηκε κι απ' το «Κουκλοθέατρο» του Βουνού.

«Χάιλ Χίτλερ»!

Μα ήταν να μην τους μισεί ο λαός; Αυτοί είχαν γίνει «Γενίτσαροι»! Δεν ήταν μόνο ότι ορκίζονταν στον Χίτλερ. Εκπαιδεύονταν στα ναζιστικά πρότυπα. Ξεπερνούσαν σε βαναυσότητα και τους χειρότερους χιτλερικούς. Δεν έδιναν την παραμικρή σημασία στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Ζούσαν στην αυθαιρεσία. Ηταν βουτηγμένοι στο έγκλημα και στο αίμα.

Μετά τη Βάρκιζα ήταν σκληροί βασανιστές στη Μακρόνησο και στα κάτεργα. Διακρίθηκαν και στον Εμφύλιο. Απ' αυτούς επιλέγονταν στα Εκτελεστικά Αποσπάσματα. Καθώς κι εκείνοι που έκοβαν κεφάλια ανταρτών. Ανατριχιάζει και να τα σκέφτεται κανείς. Διέπρατταν τα πιο αποτρόπαια εγκλήματα. Κι έμειναν ατιμώρητοι.

Χαιρετισμό τους σε κάθε βήμα είχαν το «Χάιλ Χίτλερ»! Στέκονταν προσοχή σε κάθε χιτλερική κραυγή. Γάβγιζαν και ούρλιαζαν, όπως οι «Γερμαναράδες». Συναγωνίζονταν σε αγριότητα τους «Μπουραντάδες». Με την παραμικρή αφορμή μπορούσαν να πιάσουν τον απλό πατριώτη. Να τον «σπάσουν στο ξύλο». Να τον πατήσουν κάτω και να τον λιώσουν.

Σ' αυτούς στηρίχτηκαν οι Κατακτητές και οι Κουίσλιγκ. Για να δικαιωθεί απολύτως η ρήση του Χίτλερ στο βιβλίο του «Ο Αγών μου» («Mein kampf»): «Ο νικητής, αν είναι έξυπνος, θα εμπιστευτεί σε πρόσωπα της εθνικότητας του ηττημένου λαού, που δεν έχουν ούτε χαρακτήρα, ούτε τιμή, το ρόλο του δεσμοφύλακα. Τα πρόσωπα αυτά θα τον βοηθήσουν στο έργο της ολοκληρωτικής υποδούλωσης των συμπατριωτών τους κατά τρόπο πολύ σκληρότερο και ανοικτίρμονα από εκείνον που θα μεταχειριζόταν ένα οποιοδήποτε ξένο κτήνος».

Ομολογίες

Τα Τάγματα τα οργάνωσαν οι Γερμανοί, τα ενίσχυαν οι Αγγλοι. Και η ντόπια ολιγαρχία έκανε το παν για να παίξουν το ρόλο τους. Απειρα τα στοιχεία. Πάρα πολλά έχουν καταγραφεί. Αναφέρθηκαν και στη Δίκη των δοσιλόγων. Και είναι αδιάψευστα. θα χρειαζόταν πολύς χώρος για να καταγραφούν τα κυριότερα. Αναφέρουμε μερικά, από τα πιο χαρακτηριστικά.

Ο Τουρκοβασίλης, διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, χρηματοδοτούσε αβέρτα τα Τάγματα. Το ίδιο έκαναν και πολλοί άλλοι βιομήχανοι, έμποροι, μαυραγορίτες. Η ηγεσία του αστικού πολιτικού κόσμου (με όποιο κύρος της απέμεινε) έστελνε κόσμο στα Τάγματα. Ο Γ. Παπανδρέου. (Ο «μοιραίος» άνθρωπος). Που έπνιξε την Αθήνα στο αίμα, το Δεκέμβρη του '44. Αυτός που δε δίστασε να εκτοξεύσει κατά του ΕΑΜ την αισχρή «κορόνα». «Ολίγαι σελίδες εθνικής αντιστάσεως και πολλαί σελίδες εθνικού εγκλήματος»! Από την Αθήνα (πριν μεταβεί στο Κάιρο) εκθειάζει τα Τάγματα και συκοφαντεί ασύστολα το ΕΑΜ στις εκθέσεις που στέλνει στο Στρατηγείο Μ. Ανατολής και στον Λίπερ (στον Αγγλο πρέσβη στην κυβέρνηση Τσουδερού). Και αργότερα η κυβέρνηση «εθνικής ενότητας» του Παπανδρέου έστελνε λίρες και όπλα στα Τάγματα.

Ο Θ. Σοφούλης, διάδοχος του Ε. Βενιζέλου στο «Κόμμα Φιλελευθέρων» και πρωθυπουργός στον Εμφύλιο. Στην Κατοχή, από τη «χειμερία νάρκη» του έδωσε εντολή να μπουν στα Τάγματα οι απότακτοι του '35. Και είχε πει στον Πλυτζανόπουλο: «Τα Τάγματα και τα μάτια σας»! Ο Στ. Γονατάς, ο δοσίλογος (ο «μόνος εκπρόσωπος του Ν. Πλαστήρα στην Αθήνα») είχε πει: «Και με το διάβολο θα συμμαχήσουμε για να αντιμετωπίσουμε τον κομμουνισμό»!

Δίκη δοσιλόγων

Στις 12.10.1944 ο Ράλλης παραιτήθηκε. Το ανακοίνωσε με διάγγελμα. Εγραφε: «Είχον επιβεβλημένον καθήκον να καταλάβω την Αρχήν διά την μείωσιν της δυστυχίας του Ελληνικού λαού». Κι έφευγε «με ήσυχη τη συνείδηση».

Ηρθε «η ώρα της κρίσεως». Στην απολογία του στο Ειδικό Δικαστήριο Δοσιλόγων δήλωσε: «Ούτε προδόται των εθνικών ή των συμμαχικών συμφερόντων πολιτικοί ή στρατιωτικοί υπήρξαν εν Ελλάδι, ούτε Κουίσλιγκς». (Η απολογία του, σε επιμέλεια του γιου του Γ.Ι. Ράλλη, εκδόθηκε σε βιβλίο το 1947, ενώ είχε πεθάνει).

Στη Δίκη προσήλθαν ως μάρτυρες υπεράσπισης περίπου 300 παράγοντες. Κατάλαβαν ότι δικαζόταν το καθεστώς της άρχουσας Τάξης και η βρετανική πολιτική. Και όλοι σχεδόν κατέθεσαν ότι ήταν «απαραίτητες οι κατοχικές κυβερνήσεις». Επρόκειτο για παρωδία Δίκης. Επιδίωκε να τους αθωώσει. Παρ' όλα αυτά βγήκαν πολλά «άπλυτα στη φόρα»!

Ο Ράλλης επικαλέστηκε και τους μάρτυρες Παπανδρέου, Κανελλόπουλο, Τσάτσο που βεβαίωσαν ότι: «δεχθέντες να σχηματίσωμεν κυβέρνησιν χωρίς να έχωμεν δόλον». Ευχαρίστησε και τον «πάντοτε αντίπαλόν του αλλ' εξόχου καλής πίστεως άνδρα, τον σεβαστόν πρόεδρον κ. Σοφούλην, βεβαιώσαντα ότι εθνικώς κατά την πρωθυπουργίαν μου επολιτεύθην»! Επιστράτευσε και τον Τσόρτσιλ, πλέκοντας το εγκώμιό του, γιατί στη Βουλή των Κοινοτήτων με ειλικρίνεια διακήρυξε: «Ως προς την εν Ελλάδι κατάστασιν η κοινή γνώμη των συμμάχων ήτο ψευδώς πληροφορημένη»! (Αυτό κι αν είναι αλήθεια και ειλικρίνεια).

Αποκήρυξη

Το Στρατηγείο Μέσης Ανατολής αποκήρυξε τα «Τάγματα Ασφαλείας». Αυτό έγινε επίσημα και δημόσια. Ηταν εχθρικά σώματα στο συμμαχικό αγώνα. Και δεν μπορούσε να γίνει διαφορετικά, αφού και ο ΕΛΑΣ θα τεθεί υπό τις διαταγές του. Αλλο τι έκανε η βρετανική κυβέρνηση ανεπίσημα και οι μυστικές υπηρεσίες της.

Τα «Τάγματα» τα αποκήρυξε (όπως ήταν επόμενο) και η κυβέρνηση «εθνικής ενότητος» στην οποία μετείχε και το ΕΑΜ. Κι αυτό προκάλεσε πανικό κι αγανάκτηση στον κόσμο της αρχουσας Τάξης και του δοσιλογισμού. Γιατί παραβίαζε «τα συμφωνημένα». Στην Κατοχή διάφοροι παράγοντες, ως γνωστό, δήλωναν: «Οι Αγγλοι και η κυβέρνηση Καΐρου είναι σύμφωνοι μαζί μας και θα δείτε»! Στη Δίκη των δοσιλόγων εξάλλου, οι Ράλλης - Πλυτζανόπουλος ωρύονταν: «Είμαστε αγγλόφιλοι»! Στην ίδια Δίκη ο Γ. Στράτος κατέθεσε σχετικά το εξής: Τον Σεπτέμβρη του '44 ήρθε στην Αθήνα Αγγλος με ειδική αποστολή. Συναντήθηκε με πολλούς πολιτικούς παράγοντες. Οι οποίοι χαρακτήρισαν «κάκιστη ενέργεια» την αποκήρυξη των Ταγμάτων. Στην οποία αναγκάστηκε να προβεί ο Γ. Παπανδρέου στα πλαίσια του παιχνιδιού για να κερδίσει χρόνο ως τη σύγκρουση του Δεκέμβρη.

Ο Παπανδρέου πράγματι το έκανε «με κρύα καρδιά». Αλλά δεν μπορούσε να κάνει αλλιώς. Πίεζε το ΕΑΜ να του στείλει τους πέντε υπουργούς του, όπως συμφωνήθηκε στο Λίβανο. Κωλυσιεργούσε όμως στην αποκήρυξη των Ταγμάτων. Και το ΕΑΜ τον στρίμωχνε. Σε σχέση με αυτό το θέμα το κυριότερο είναι ότι το συνδύαζε με τη διάλυση του ΕΛΑΣ. Αυτό αποκαλύπτεται ολοκάθαρα από το τηλεγράφημά του τον Αύγουστο του 1944 «Προς την Επιτροπήν των Βουνών» (όπως την αποκαλεί). Σβώλον, Σιάντον, Παρτσαλίδην.

«Μας εζητήσατε - γράφει - επανειλημμένως καταγγελίαν των Ταγμάτων Ασφαλείας. Εις την καταγγελίαν αυτών έχομεν προβή από της εποχής του Λιβάνου, όπου τα εχαρακτηρίσαμεν ως όργανα των Γερμανών προς ενέργειαν εμφυλίου πολέμου. Δεν είναι όμως αι καταγγελίαι αι οποίαι ημπορούν να φέρουν αποτέλεσμα, εφόσον εξακολουθεί ο φαύλος κύκλος του εμφυλίου πολέμου. Οπως είπαμεν και εις τον Λίβανον, μόνον η πραγματοποίησις της πλήρους Εθνικής Ενώσεως με την συμμετοχήν του ΕΑΜ εις την Κυβέρνησιν και η αντικατάστασις του στρατού του ΕΛΑΣ με εθνικόν στρατόν ανήκοντα εις την Πατρίδα και υπακούοντα εις τας διαταγάς της Κυβερνήσεως θα οδηγήσει τα Τάγματα Ασφαλείας εις αυτόματον διάλυσιν, επειδή δε θα ευρεθούν Ελληνες να υψώσουν τα όπλα εναντίον του τακτικού Ελληνικού Στρατού...».

Δηλαδή ο ΕΛΑΣ να διαλυόταν! Κι όλα τ' άλλα καλά θα πήγαιναν.

Αποκατάσταση

Τα «Τάγματα Ασφαλείας» άφησαν εποχή. Με την απελευθέρωση τέθηκαν υπό περιορισμό. Φυσικά «υπό την σκέπην» της «Εθνικής Κυβερνήσεως» και την «υψηλήν» προστασίαν των Αγγλων. Παράδειγμα χτυπητό: Εκείνες τις μέρες έβλεπες τους «συμμάχους» Βρετανούς να δίνουν χέρι φιλικό όχι στο σύμμαχο εν όπλοις ΕΛΑΣ, αλλά στους Γερμανοντυμένους Ράλληδες!.. Στις 22.11.44 οι κομμουνιστές δημοσιογράφοι έγραφαν στο «Ριζοσπάστη»: «Βαριά σύννεφα συσσωρεύονται πάνω από την πρωτεύουσα. Ολες οι ελπίδες του λαού μέχρι στιγμής διαψεύδονται... Ποιος θα φανταζόταν ότι οι φρικτοί τσολιάδες εξακολουθούν να είναι ελεύθεροι. Οτι μερικοί φυγαδεύονται στο εξωτερικό για να ξαναγυρίσουν σαν άνδρες "εθελοντικού σώματος". Το Γουδί δεν είναι στρατόπεδο συγκέντρωσης αλλά ορμητήριο τσολιάδων. Ποιος θα πίστευε ότι οι μεγάλοι και μικροί Κουίσλιγκ θα μετέβαλαν τις φυλακές "Αβέρωφ" σε ξενοδοχείο "Μ. Βρετανίας"... Ο γιος του Ράλλη κατατάχτηκε στην Ορεινή Ταξιαρχία»... Και πολλά άλλα.

Μετά τη Βάρκιζα οι «Ταγματασφαλίτες» έγιναν «τα χαϊδεμένα παιδιά» του κράτους. Με τη διάλυση του ΕΛΑΣ και της Εθνικής Πολιτοφυλακής, άνοιξε η τύχη τους. Μαζικά ντύνονταν τη στολή του εθνοφύλακα, γίνονταν Εθνικός Στρατός. Επίσης έμπαιναν και στα Σώματα Ασφαλείας. Ταυτόχρονα θα πλαισιώνουν τις εθνικιστικές οργανώσεις («Χ» κλπ.). Καθώς και τις τρομοκρατικές συμμορίες (Σούρλα στη Θεσσαλία, Μαγκανά στο Μοριά κλπ.).

Οταν οι αξιωματικοί του ΕΛΑΣ έμπαιναν στο Β' Πίνακα. Οταν ο Σαράφης και άλλοι οδηγούνταν στην εξορία. Οταν χιλιάδες αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης συλλαμβάνονταν, βασανίζονταν. Και καραβιές στέλνονταν για την Ικαρία. Ενώ άλλοι δολοφονούνταν. Οταν γέμιζαν οι φυλακές από καταδικασμένους. Και κάποιοι προορίζονταν για το εκτελεστικό απόσπασμα.

Ανώτεροι και κατώτεροι αξιωματικοί «Ταγματασφαλίτες» 1.200 και παραπάνω αναλάβαιναν ενεργό υπηρεσία στον υπό συγκρότηση Εθνικό Στρατό. Επαιρναν βαθμούς και γαλόνια. Ανάμεσα στους πρώτους ο Χ. Γερακίνης. Γνωστός κι από τη διαταγή του στην Εύβοια. «Απώλειαι. Εκ των ημετέρω εις Γερμανός βαρέως τραυματίας»! Αυτός τοποθετήθηκε υποδιοικητής της Σχολής Ευελπίδων. (Να διδάξει πατριωτισμό στους Ευέλπιδες). Πόσοι άλλοι τέτοιοι μπήκαν στα επιτελεία διαφόρων μονάδων.

Ο συνταγματάρχης Διονύσης Παπαδόγκονας (απ' τους αρχηγούς των Ταγμάτων στην Πελοπόννησο) προήχθη σε υποστράτηγο. Ηταν αυτός που το '44 τηλεγραφούσε στον Χίτλερ, επί τη διασώσει του από απόπειρα εναντίον του:

«Από της Ιεράς Γης της Αρχαίας Σπάρτης υψούται η προσευχή μας ΚΥΡΙΕ ΔΙΑΦΥΛΑΣΣΕ ΤΟΝ ΦΥΡΕΡ ΜΑΣ»!

Νόμος της Χούντας

Ο Εμφύλιος για τους Ταγματασφαλίτες ήτανε «Κολυμπήθρα του Σιλωάμ». Οι κυβερνήσεις Δεξιάς - Κέντρου τους εντάξανε στο Στρατό, στη Χωροφυλακή, στα ΜΕΑ και ΜΑΥ. Πολέμησαν εναντίον του ΔΣΕ. Και ξέπλυναν όλα τα κατοχικά αμαρτήματά τους. Και το κυριότερο απ' αυτά, της Εθνικής προδοσίας. Πήραν και βαθμούς και επιδόματα και προνόμια και συντάξεις. Εγιναν επίσημα «εθνικόφρονες». Παρ' όλα αυτά, επίσημη αναγνώριση δεν τους έγινε. Αποχαρακτηρισμό ως προδοτών δεν πέτυχαν.

Ηρθε όμως το πλήρωμα του χρόνου, έγινε κι αυτό. Η Χούντα έπραξε το καθήκον της. Ο Γ. Παπαδόπουλος «δικός τους άνθρωπος». Εκανε το ΝΔ 179 το 1969. Κι όχι απλώς τους αναγνώρισε, αλλά και τους έκανε κι «Αντιστασιακούς». Συγκεκριμένα. Αναγνώρισε τη θητεία τους στα «Τάγματα Ασφαλείας» ως συμμετοχή στην Εθνική Αντίσταση. Σύμφωνα με αυτό το νόμο της Χούντας αντιστασιακοί θεωρήθηκαν και όσοι πολέμησαν επί Κατοχής εναντίον οργανώσεων «αντεθνικώς δρασάντων και αποσκοπούντων εις την επιβολήν εν τη χώρα καθεστώτος διαφόρου του νομίμου τοιούτου» (Δηλαδή του ΕΑΜ). Ετσι πήραν προνόμια, συντάξεις κλπ. Και ναι μεν με την αναγνώριση της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης με το νόμο το 1982 ο χουντικός νόμος καταργήθηκε. Τα «κεκτημένα» όμως διατηρήθηκαν και επί ΠΑΣΟΚ.

Επαγρύπνηση

Κλείνουμε εδώ. Το θέμα είναι ανεξάντλητο. Μπορεί γενικότερα να απασχολήσει την ιστορική έρευνα. Να γραφτούν και βιβλία. Το ΚΜΙΕΑ (Κέντρο Μελέτης Ιστορίας Εθνικής Αντίστασης) μπορεί να το έχει σαν στόχο του. Εχουμε χρέος να το εξετάσουμε ολόπλευρα και να το δώσουμε στις νέες γενιές. Μην ξεχνάμε τον Σολωμό. «Εθνικό είναι ό,τι είναι αληθινό»!

Επιστρέφουμε στην επισήμανση που κάναμε στην αρχή. Οι φόβοι αποκατάστασης που εκφράζονται υπάρχουν. Και είναι βάσιμοι. Και για τώρα και για το μέλλον. Απόπειρες έγιναν και θα γίνουν. Και από Ιδρύματα και από επιστήμονες και από λογοτέχνες. Καθώς και με μορφή απομνημονευμάτων. Ο «Ιός», που προαναφέραμε, έδωσε χρήσιμα στοιχεία. Ανέφερε και ορισμένα βιβλία. Ενα από τα πιο γνωστά (λόγω και του ονόματος του συγγραφέα) η «Ορθοκωστά». Το οποίο, ο υπογράφων τούτη την έρευνα, είχε επώνυμα επικρίνει από τις στήλες του «Ριζοσπάστη».

Δε νομίζουμε πάντως ότι πρέπει να υπερβάλουμε τον κίνδυνο. Ο δοσιλογισμός είναι τελεσίδικα καταδικασμένος εσαεί. Δεν υπάρχει ούτε θα υπάρξει δικαίωση. Οσες προσπάθειες κι αν γίνουν σ' αυτή την κατεύθυνση. Από την άρχουσα Τάξη και τους φορείς της. Είτε στη μια όψη του δικομματισμού είτε στην άλλη. Αυτό να λέγεται. Γιατί και οι δυο τον εξέθρεψαν στο παρελθόν. Και ενδιαφέρονται για το μέλλον. Ιδια είναι η ιδεολογία τους. Ιδια και η πολιτική τους. Στα «σημεία» διαφέρουν.

Εκείνο που χρειάζεται είναι επαγρύπνηση. Να μη τους αφήσουμε «σε χλωρό κλαρί»! Καμιά επανάπαυση. Και να μαθαίνει ο κόσμος και η νεολαία την Ιστορία της Εθνικής Αντίστασης. Να γίνεται κτήμα και μπούσουλας. Την είχαν υπό απαγόρευση μισόν αιώνα. Την πέρασαν «απ' τη φωτιά και το σίδερο». Αλλά έζησε. Και αναγκάστηκαν τελικά να την αναγνωρίσουν επίσημα. «Ντάλα μεσημέρι»... Και να το 'χουμε κατά νου: Οπου μπαίνει και επιβάλλεται η ένδοξη Εθνική μας Αντίσταση δεν υπάρχει τόπος για τον εθνοπροδοτικό δοσιλογισμό.

Πηγές - Βοηθήματα

-- «Ιστορία Εθνικής Αντίστασης 1940 - 1945» - 6τομη («Αυλός»)

-- Γιάννη Μαρέ: «Δύσκολα χρόνια»

-- Θοδωρή Κοΐνη: «Καλεντάρ Εθνικής Αντίστασης 1940 - 1945» (Εκδοση ΠΕΑΕΑ, 1998)

-- Γεωργίου Παπανδρέου: «Η Απελευθέρωση της Ελλάδος», Γ' Εκδοση («Ελληνική Εκδοτική Α.Ε.»)

-- Σωτήρη Παπαστρατή: «Μέρες του 1943 - 1944 στην Εύβοια» (Εκδοση «Χατζηνικολή», 1995)

-- Γεωργίου Ι. Ράλλη: «Ο Ιωάννης Ράλλης ομιλεί εκ του τάφου» (1947)

-- Χρήστου Θεοχαράτου: «Χαρίλαος Φλωράκης», Α' Τόμος (Εκδοση «Τυποεκδοτική»)

-- Νίκου Καρκάνη: «Οι δοσίλογοι της Κατοχής» («Σύγχρονη Εποχή»)

-- Στέφανου Σαράφη «Ο ΕΛΑΣ» («Επικαιρότητα»)

-- Αλέκου Παπαγεωργίου «Εμπειρίες Ενοπλων Αγώνων» («Σύγχρονη Εποχή»)

-- Γιώργη Μωραΐτη: «Αναμνήσεις ενός αντάρτη», Α' Τόμος (Εκδόσεις «Καστανιώτη»)

- Εφημερίδες - Περιοδικά


Του
Γιώργη ΜΩΡΑΪΤΗ


Κορυφή σελίδας
Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ