Το πέρας του 1997 τυχαίνει να συμπίπτει, σχεδόν, με το πέρας ενός έτους με υπουργό Πολιτισμό τον Ευάγγελο Βενιζέλο. "Διπλός" απολογισμός, λοιπόν, ο φετινός αφού τα τεκταινόμενα στο πολιτιστικό τοπίο και ειδικότερα σε ό,τι αφορά την Πολιτιστική Κληρονομιά σχετίζονται άμεσα με τις επιλογές της πολιτικής ηγεσίας του ΥΠΠΟ.

Είναι σκόπιμο να ξεκινήσουμε από το τέλος, αφού το πρόσφατα ψηφισμένο από τη Βουλή, Πολυνομοσχέδιο του ΥΠΠΟ είναι εκείνο που θα προσδιορίζει στο μέλλον τη σχέση του κράτους με το καλλιτεχνικό προϊόν, σχέση σφιχτού εναγκαλισμού ενώ ταυτόχρονα ανοίγουν οι πόρτες στους ιδιώτες.Ιδρύονται δεκάδες νέα ΝΠΙΔ (τα περισσότερα στην εκλογική περιφέρεια του υπουργού, τη Θεσσαλονίκη) και παράλληλα "εισάγεται" ο ρόλος του υπουργού "παντοκράτορα". Το Πολυνομοσχέδιο όμως, θα καθορίζει από 'δω και στο εξής τη σχέση του κράτους με την πολιτιστική κληρονομιά.Κι εδώ μοιάζει να εισβάλλει η λογική του μάνατζμεντ, κυρίως διά της Ανώνυμης Εταιρίας που θα διαχειρίζεται την προβολή και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς.Πόσα περιθώρια κέρδους θα βρουν οι ιδιώτες, πόσο ικανοποιητικά θα ασκείται ο έλεγχος από τις Υπηρεσίες του ΥΠΠΟ, τι διαστάσεις μπορεί να πάρει στο μέλλον μία ΑΕ, είναι ερωτήματα αναπάντητα που δικαίως προκάλεσαν την πλήρη αντίθεση των αρχαιολόγων. Η πιθανή... "διάρρηξη" της άμεσης σχέσης Μουσείου - Εφορείας,που προβλέπει ο νέος νόμος είναι το άλλο θέμα, που ανησυχεί τους αρχαιολόγους, αφού η πρόθεση εκσυγχρονισμού του τρόπου λειτουργίας και παροχής πληροφοριών στα Μουσεία συνδέεται με μετατροπή του νομικού τους προσώπου.Ολα αυτά βέβαια συνδέονται με μία νέα επικίνδυνη λογική για την αποκατάσταση και χρήση των μνημείων δεδομένου ότι πρόσφατα ο υπουργός Πολιτισμού μίλησε για χορηγούς που θα υιοθετούν μνημεία.Αλλά αντί ποίου τιμήματος; Μήπως τελικά η ρύθμιση θεμάτων λειτουργίας της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας αποσκοπεί στην καλύτερη εξυπηρέτηση του ιδιωτικού τομέα;

Πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι η προστασία των αντικειμένων της πολιτιστικής κληρονομιάς σχετίζεται άμεσα τόσο με τον Αρχαιολογικό Νόμο, ο οποίος, σύμφωνα με δηλώσεις του υπουργού Πολιτισμού θα παρουσιαστεί τον Ιανουάριο του 1998, όσο και με τον Νέο Οργανισμό του ΥΠΠΟ για τον οποίο αναμένονται οι προτάσεις της Επιτροπής που συγκροτήθηκε πριν λίγους μήνες. Κατά τ' άλλα ο νέος Νόμος ικανοποίησε κάποιες χρόνιες εκκρεμότητες - αιτήματα,άρρηκτα συνδεδεμένες πρώτον με την ποιότητα των επεμβάσεων στα μνημεία και δεύτερον με την πορεία μεγάλων έργων. Πρόκειται για την κατοχύρωση του επαγγέλματος του συντηρητή αρχαιοτήτων,προσδιορίζοντας παράλληλα τις προϋποθέσεις για την άδεια άσκησης επαγγέλματος και την απαγκίστρωση της ροής χρηματοδότησης μεγάλων έργων (Ακρόπολη - έργα συντήρησης στο Αγιο Ορος) από δημοσιονομικές εμπλοκές.

Το 1997 σημαδεύτηκε από γεγονότα αρχαιολογικής σπουδαιότητας: οι σωστικές ανασκαφές που διεξάγονταν στο οικόπεδο της Ρηγίλλης προκειμένου να ανεγερθεί το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης (ιδιοκτησίας Γουλανδρή) αποκάλυψαν τα λείψανα του Γυμνασίου τουΛυκείου της Αρχαίας Αθήνας.Το καλοκαίρι, δε, οι ανασκαφές σε οικόπεδο της οδού Σαλαμίνος έφεραν για πρώτη φορά την αρχαιολογική επιστήμη μπροστά σε τάφους "ανδρών επιφανών" του Δημοσίου Σήματος . Ενώ με την εκπνοή του 1997 δόθηκε η οριστική λύση για τον Κεραμεικό και η γραμμή 3 του Μετρό τελικά παρεκτρέπεται εκτός αρχαιολογικού χώρου.Ωστόσο στα μεγάλα δημόσια έργα οι αρχαιότητες πληρώνουν φόρο αίματος και φέτος το τίμημα πλήρωσε ο λόφος Ζάγανι με τις πρωτοελλαδικές αρχαιότητες χάριν του Νέου Αεροδρομίου Σπάτων.

Η βιτρίνα πάντως, του αρχαιολογικού έργου ήταν το "Πρόγραμμα Ανάδειξης των 70 αρχαιολογικών χώρων" με αποκορύφωμα τη φιέστα στο Ραμνούντα όπου παρουσιάστηκε μία ταμπέλα, αφού πρώτα έγιναν διάφορες διαδικασίες για να πάει ρεύμα την ίδια μέρα.

Οσο για την "Πολιτιστική Πρωτεύουσα", εκεί η κατασπατάληση χρημάτων, ο εμπαιγμός, οι κυβερνητικές "περιπλοκές" αφορούν και στο ΥΠΠΟ και στο ΥΠΕΧΩΔΕ. Από τη μια ο υπουργός Πολιτισμού έδειχνε να προσπαθεί να συμμαζέψει ό,τι μπορούσε (η "ΠΠ" είναι και προσωπική του υπόθεση λόγω εκλογικής περιφέρειας... ) αποστασιοποιημένος από την πορεία των έργων κι από την άλλη το ΥΠΕΧΩΔΕ και ο Οργανισμός εγκαινίαζαν γιαπιά. Οσο για την έκθεση του Αγίου Ορους, αυτήν ο Ε. Βενιζέλος την επέβλεψε προσωπικά και με τη συμβολή των υπηρεσιών του ΥΠΠΟ, γιατί διαφορετικά με τον ΟΠΠΕ θα ήταν πλήρες φιάσκο. Να σημειωθεί, βέβαια, ότι ο Ε. Βενιζέλος "φρόντισε" επαρκώς το προφίλ του στη Θεσσαλονίκη εγκαινιάζοντας εκθέσεις τη μία μετά την άλλη. Ωστόσο μετά την έκθεση του Αγίου Ορους, η έκθεση της Βεργίνας που εγκαινιάστηκε πριν ένα μήνα, έδωσε τουλάχιστον το μήνυμα της καλής "εκδοχής" της μουσειακής πολιτικής.

Στην τροχιά της κυβερνητικής αδιαφορίας, βρέθηκαν και φέτος οι εικαστικοί μας δημιουργοί. Τα πολλά, χρόνια, καυτά, άλυτα προβλήματα των εικαστικών όχι μόνο δε μειώθηκαν, αλλά αντίθετα αυξήθηκαν.Μάλιστα, το ΥΠΠΟ στον προϋπολογισμό για το 1998 - όπως συνέβη και το 1997 - δεν προβλέπει επιχορήγηση του επίσημου φορέα τους, του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδας.Οι εικαστικοί καλλιτέχνες και το ΕΕΤΕ, αντιστάθηκαν στην κυβερνητική πολιτική και στο πολυνομοσχέδιο. Κινητοποιήθηκαν μαζικά, δίνοντας τη δική τους απάντηση στις ελιτίστικες επιλογές του ΥΠΠΟ και στην ψήφιση του Πολυνομοσχεδίου.Σημαντική ήταν η παρουσία του ΕΕΤΕ στα εικαστικά δρώμενα του 1997. Σημειώνουμε τις δύο μεγάλες εκθέσεις που πραγματοποίησε στη Θεσσαλονίκη με επιτυχία, παρά τα σοβαρά οικονομικά προβλήματα που προέκυψαν από την αθέτηση των συμβολαίων εκ μέρους της ΠΠ. Σημαντικό γεγονός της χρονιάς που πέρασε, ήταν το προσυνέδριο με θέμα "Η ελληνική πραγματικότητα και η θέση των εικαστικών στην εκπαίδευση",που διοργάνωσαν το ΕΕΤΕ και η Ενωση Καθηγητών Καλλιτεχνικών Μαθημάτων.

Η Εθνική Πινακοθήκη και αυτή τη χρονιά λειτούργησε μόνο σαν κέντρο περιοδικών εκθέσεων, αφήνοντας για το νέο χρόνο την επανέκθεση των συλλογών της.

Φτωχότερη θα υποδεχτεί το νέο χρόνο, η εικαστική οικογένεια, αφού το 1997 έφυγαν από κοντά μας οι ζωγράφοι: Δημήτρης Δαρζέντας, Νίκος Κικίλιας,ο ζωγράφος - χαράκτης Δημήτρης Τηνιακός και ο μεγάλος μας γλύπτης Δημήτρης Καλαμάρας.

Η "Εθνική πολιτική" για το θέατρο, για την οποία καυχώνται ΥΠΠΟ και κυβέρνηση, δεν ήταν παρά μόνο λόγια και για το χρόνο που μας πέρασε. Ενα κομμάτι αυτής αποτελεί και ο θεσμός των επιχορηγήσεων του ελεύθερου θεάτρου, που του συμπεριφέρονται μονίμως, με την προκρούστεια μέθοδο. Οι φετινές"κινήσεις" μεταφράζονται σε κακή πολιτική, που επιδίωξε να μοιράσει την"πίτα", έτσι ώστε όλοι να πάρουν "κάτι", σε αυξομειώσεις χρηματικών κονδυλίων, σε λάθη και αδικίες επιλογών, με αποτέλεσμα και αυτό το χρόνο να "ψάχνονται" προκειμένου να αλλάξουν και πάλι τη διαδικασία των επιχορηγήσεων.

O πολυπόθητος Εσωτερικός Κανονισμός των κρατικών θεάτρων, που εκκρεμούσε σχεδόν τρία χρόνια, δημοσιεύτηκε επιτέλους, με Προεδρικό Διάταγμα, μόλις στα τέλη του περασμένου Μάη. Ομως, περισσότερα προβλήματα δημιούργησε, παρά έλυσε. Πρόκειται για έναν Εσωτερικό Κανονισμό, απειλή προς τους πάντες και τα πάντα. "Ιδεολογία" του είναι η απολυταρχία του καλλιτεχνικού διευθυντή, με αρμοδιότητες που εκτείνονται και σε ρόλο "τυράννου".

Ενα από τα κωμικοτραγικά σημεία της θεατρικής ζωής ήταν η περίπτωση του Γερμανού σκηνοθέτη Ματίας Λάνγχοφ και του καλλιτεχνικού διευθυντή του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος Βασίλη Παπαβασιλείου που "συνεργάστηκαν" στην παράσταση των "Βακχών" προκαλώντας την κοινή γνώμη.

Οι φήμες για κακή διοίκηση, έπαρση, αυταρχισμό, μεγαλομανία, δημιουργία αυλής του καλλιτεχνικού διευθυντή του ΚΘΒΕ, Βασίλη Παπαβασιλείου, επιβεβαιώθηκαν, από επίσημη καταγγελία, της αντιπροσωπευτικής επιτροπής των ηθοποιών του ΚΘΒΕ.Τα οδυνηρά αποτελέσματα της "ενός ανδρός αρχής", με την οποία λειτουργούν, πλέον, οι κρατικές σκηνές, μετά την αλλαγή του νομικού πλαισίου, βρήκαν τον εκφραστή τους στον κακοδιοικητή του ΚΘΒΕ.

Σαν τα λουλούδια της ερήμου άνθισαν πολλά τραγούδια και τη χρονιά που πέρασε, διαγράφοντας ένα δυναμικό "παρών" του ποιοτικού ελληνικού τραγουδιού, που επιμένει να αντιστέκεται στο γκρίζο δισκογραφικό τοπίο το οποίο μας κατακλύζει. Τραγούδια, καταξιωμένων δημιουργών και ερμηνευτών, αλλά και νεότερων, που πρόσφεραν συγκινήσεις. Κατά τ' άλλα τα μεγάλα μουσικά σύνολα της χώρας συνεχίζουν να (επι) βιώνουν σ' ένα δύσκολο περιβάλλον, καθώς στα πολλά και μεγάλα προβλήματα, που χρόνια τώρα αντιμετωπίζουν (ισχνός προϋπολογισμός, ανασφάλεια, έκτακτοι μουσικοί κ. ά. ) έρχονται να προστεθούν καινούρια. Τη στιγμή, μάλιστα, που το Μέγαρο Μουσικής παραμένει ο κατ' εξοχήν ευνοημένος μουσικός (και όχι μόνο) πόλος με τη συνεχή σκανδαλώδη ενίσχυσή του από πλευράς της πολιτείας. Ετσι, ο άνεμος της ιδιωτικοποίησης, που σαρώνει την κοινωνική και πολιτιστική μας ζωή δεν άφησε έξω από το πεδίο δράσης του και τις δύο μεγαλύτερες ορχήστρες της χώρας μας, την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών και την Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης,καθώς με τον καινούριο νόμο του ΥΠΠΟ ιδιωτικοποιούνται τα Ειδικά Ταμεία Οργάνωσης Συναυλιών των δύο ορχηστρών. Τα Μουσικά Σύνολα της ΕΡΤ συνεχίζουν να προσδοκούν την αναβάθμιση και την ουσιαστική στήριξη της πολιτείας, η οποία φαίνεται ότι και πάλι άργησε στο ραντεβού της, ενώ ο χώρος της Λυρικής Σκηνής παρουσίασε το καλοκαίρι ένα φαιδρό και συνάμα θλιβερό σκηνικό με τη γνωστή υπουργική, ρουσφετολογική παρέμβαση και την αποπομπή του καλλιτεχνικού της διευθυντή. Ο θάνατος της Σωτηρίας Μπέλλου άφησε φτωχότερη τη μουσική μας.

Τα πολλά, χρόνια, καυτά, άλυτα προβλήματα των εικαστικών όχι μόνο δε μειώθηκαν, αλλά αντίθετα αυξήθηκαν. Μάλιστα, το ΥΠΠΟ στον προϋπολογισμό για το 1998 - όπως συνέβη και το 1997 - δεν προβλέπει επιχορήγηση του επίσημου φορέα τους, του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδας. Οι εικαστικοί καλλιτέχνες και το ΕΕΤΕ, αντιστάθηκαν στην κυβερνητική πολιτική και στο πολυνομοσχέδιο