Εξετάζοντας ψαμμιτικά πετρώματα ηλικίας 200 εκατομμυρίων ετών βγαλμένα από το βυθό του ωκεανού ανοιχτά της Δυτικής Αυστραλίας, οι επιστήμονες εντόπισαν μικροσκοπικές δομές μεγέθους 20-150 νανόμετρων (φαίνονται γκρι στην εικόνα) που αναπαράγονταν μέσα στο εργαστήριο. Αν και διαπιστώθηκε ότι περιείχαν DNA, άλλοι επιστήμονες δε δέχονται αυτά τα «νανόβια» (κατά το μικρόβια) να χαρακτηριστούν ως ζώντες μικροοργανισμοί.

Πριν από τριάντα χρόνια, κυρίαρχη μεταξύ των βιολόγων ήταν η άποψη, ότι η ζωή είναι αποτέλεσμα μιας χημικής παραξενιάς, τόσο απίθανης, που είναι μάλλον βέβαιο ότι δεν ξανασυνέβη στο ορατό σύμπαν. Αυτή η θέση διατυπώθηκε χαρακτηριστικά από τον νομπελίστα Ζακ Μονό, που έγραφε το 1970: «Ο άνθρωπος επιτέλους ξέρει ότι είναι μόνος στο ασυγκίνητα αχανές σύμπαν, από το οποίο προέκυψε από καθαρή τύχη». Τα τελευταία χρόνια, όμως, μεγάλο μέρος των επιστημόνων έχει αρχίσει να βλέπει το ζήτημα τελείως διαφορετικά. Σύμφωνα με τη θεωρία του βιολογικού ντετερμινισμού, η ζωή είναι ουσιαστικά φυσικός νόμος να εμφανιστεί σε κάθε πλανήτη που έχει τα χαρακτηριστικά της Γης.

Ανεξάρτητα από την υπερτίμηση ή υποτίμηση του τυχαίου που εμπεριέχουν, αντίστοιχα, η παλιά και η νέα κυρίαρχη αντίληψη, δεν υπάρχουν απτά στοιχεία που να τεκμηριώνουν καμία από τις δύο. Και τι στοιχεία θα μπορούσαν να είναι αυτά; Ο πιο άμεσος τρόπος προσέγγισης είναι βέβαια η αναζήτηση ζωής σε άλλους πλανήτες, όπως ο Αρης. Αν η ζωή εμφανίστηκε ανεξάρτητα σε δύο πλανήτες του ίδιου ηλιακού συστήματος, αυτό θα ήταν μια ισχυρότατη ένδειξη υπέρ του βιολογικού ντετερμινισμού. Δυστυχώς, απέχουμε ακόμα πολλά χρόνια μέχρι οι αποστολές στον Αρη να γίνουν ικανές να διερευνήσουν με ικανοποιητικό τρόπο την επιφάνεια και το υπέδαφος του πλανήτη για μορφές ζωής και πολύ περισσότερο αν τις βρουν, να μπορέσουν να τις αναλύσουν λεπτομερώς.

Υπάρχει όμως και ένας άλλος τρόπος διερεύνησης. Κανένας πλανήτης δε μοιάζει περισσότερο με τη Γη, απ' ότι... η ίδια η Γη! Αν η ζωή εμφανίζεται εύκολα κάτω από συνθήκες σαν τις γήινες, τότε ίσως να έκανε πολλές διαφορετικές αρχές και στο δικό μας πλανήτη. Για να διερευνήσουν αυτό το ενδεχόμενο, ερευνητές έχουν αρχίσει να ψάχνουν σε ερήμους, λίμνες και σπηλιές για ενδείξεις «εξωγήινων» μορφών ζωής, δηλαδή οργανισμών που θα διαφέρουν ριζικά από όλα τα γνωστά βιολογικά είδη, επειδή ακριβώς αποτελούν εξέλιξη από διαφορετική αρχή. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι τέτοιοι οργανισμοί θα είναι μικροσκοπικοί.

Υπάρχει, όμως, ένα ουσιαστικό πρόβλημα που υπονομεύει την όλη προσπάθεια: Η επιστήμη δεν έχει καταλήξει σε ένα αυστηρό, γενικά αποδεκτό ορισμό, του τι είναι ζωή. Οι περισσότεροι ερευνητές, πάντως, συμφωνούν ότι η ζωή έχει δύο βασικά χαρακτηριστικά: την ικανότητα να μεταβολίζει (να απορροφά θρεπτικές ουσίες από το περιβάλλον, να τις μετατρέπει σε δομικά υλικά και ενέργεια και να αποβάλει τα άχρηστα παραπροϊόντα του μεταβολισμού) και την ικανότητα να αναπαράγεται.

Σύμφωνα με την κυρίαρχη άποψη της βιογένεσης, αν η ζωή στη Γη ξεκίνησε περισσότερες από μια φορές, τότε η μια μορφή θα κυριαρχούσε γρήγορα εξαλείφοντας όλες τις άλλες. Αυτή η εξαφάνιση των άλλων μορφών ζωής θα μπορούσε να γίνει αν μια μορφή καταλάμβανε όλους τους διαθέσιμους πόρους του περιβάλλοντος, ή για κάποιο λόγο αντάλλασσε επιτυχημένα γονίδια μόνο μεταξύ των δικών της ειδών. Αλλοι επιστήμονες αντιτείνουν ότι τα βακτήρια και τα αρχαία είναι δύο διαφορετικοί τύποι μικροοργανισμών, που προέρχονται από έναν κοινό πρόγονο πριν από τρία δισεκατομμύρια χρόνια και ωστόσο συνυπήρξαν ειρηνικά, χωρίς να εξοντώσουν τα μεν τα δε ή αντίστροφα. Επίσης, οι εναλλακτικές μορφές ζωής μπορεί να μη χρειάστηκε να ανταγωνιστούν τους γνωστούς οργανισμούς, επειδή οι «εξωγήινοι» ευδοκιμούν σε ακραία περιβάλλοντα, εκεί όπου τα συνηθισμένα μικρόβια δεν μπορούν να επιζήσουν. Ή απλώς, οι δύο διαφορετικές μορφές ζωής χρειάζονται διαφορετικούς περιβαλλοντικούς πόρους.

Ακόμα κι αν κάποια εναλλακτική μορφή ζωής δεν υπάρχει σήμερα, ίσως υπήρξε στο παρελθόν του πλανήτη μας. Στην περίπτωση αυτή οι επιστήμονες θα βρουν χαρακτηριστικούς δείκτες της βιολογίας τους στα παλιά γεωλογικά στρώματα. Αν ο τρόπος μεταβολισμού τους ήταν τελείως διαφορετικός, ίσως να επηρέαζαν τα βράχια ή να δημιουργούσαν μεταλλικές αποθέσεις με τρόπο που δεν μπορεί να εξηγηθεί από τις δραστηριότητες κανενός σύγχρονου οργανισμού.

Θα αναρωτηθεί κανείς, αν υπήρχαν σήμερα ζωντανά είδη τέτοιων εναλλακτικών μορφών ζωής στη Γη δε θα είχαν ήδη ανακαλυφθεί; Η απάντηση είναι ότι για να καταταχτούν τα μικρόβια φυλογενετικά πρέπει να αναλυθεί ο γενετικός τους κώδικας και γι' αυτό μέχρι τώρα έχει ταξινομηθεί μόνο ένα μικρό μέρος των γνωστών μικροβίων.

Στην αναζήτηση «εξωγήινων» μορφών ζωής σε άλλους πλανήτες, οι παράμετροι είναι ακόμα περισσότερες. Προϋπόθεση για την εμφάνιση της ζωής θεωρείται ότι είναι η ύπαρξη νερού σε υγρή μορφή. Ωστόσο, ορισμένοι αστροβιολόγοι θεωρούν ότι και άλλα υγρά μπορούν να εξυπηρετήσουν ως διαλύτες, για βιοχημικές αντιδράσεις. Τέτοια είναι για παράδειγμα το αιθάνιο και το μεθάνιο, που βρίσκονται σε υγρή μορφή σε μέρη όπως η επιφάνεια του Τιτάνα, δορυφόρου του Κρόνου.