Η 10η Ολομέλεια της ΚΕ, αν και αντιλαμβανόταν τη διαμορφωμένη κατάσταση, προχώρησε σε σπασμωδικά μέτρα.

Αποφάσισε:

«α) Τα κομματικά στηρίγματα, οι κομματικές ομάδες δηλαδή, να επεκταθούν και στις άλλες πόλεις, στις συνοικίες των μεγάλων πόλεων, σε βασικά εργοστάσια, σ' όλους τους βασικούς τομείς και κρίκους της δουλειάς του Κόμματος. Τα μέλη των κομματικών ομάδων, όπως και τώρα, θα είναι ταυτόχρονα και μέλη της ΕΔΑ...»¹⁶

Είναι φανερές οι αντιφάσεις που περιέχονται στην απόφαση της 8ης Ολομέλειας.

Αφού «η απόφαση του 1958 είχε δικαιωθεί από τη ζωή», βγάζοντας το Κόμμα από τα σεχταριστικά πλαίσια, γιατί έπρεπε να αναθεωρηθεί, πολύ περισσότερο που από το 1964 ήσαν καλύτερες οι συνθήκες δράσης; Ακόμη: Η Ολομέλεια διαπίστωνε ότι τα κομματικά στηρίγματα είχαν περιορισμένη έκταση και υποτυπώδη λειτουργία και ταυτόχρονα διαπίστωνε ότι έσπασε η απομόνωση της καθοδήγησης από τα μέλη και τα στελέχη του Κόμματος.

Το κυριότερο, όμως, είναι ότι η 8η Ολομέλεια του 1965 συνέχιζε να διαμορφώνει την οργανωτική πολιτική του Κόμματος με βάση το ευνοϊκό ή μη των πολιτικών συνθηκών και όχι με κριτήριο την ανάγκη να υπάρχουν κομματικές οργανώσεις παντού, πρώτα απ' όλα στους τόπους δουλειάς, καθοδηγητές και οργανωτές της εργατικής τάξης. Και δεν προχώρησε σε αποφάσεις που επέβαλαν οι ανάγκες της ταξικής πάλης, όπως: Να έρθει η ίδια η καθοδήγηση του Κόμματος στην Ελλάδα. Να οργανώσει το άνοιγμα γραφείων του Κόμματος. Να καλέσει τους κομμουνιστές σε γενική μαχητική κινητοποίηση. Να εκδώσει τον «Ριζοσπάστη».

Κανείς δεν μπορεί να υποστηρίξει ότι τα προηγούμενα ήταν απλά εγχειρήματα, θα δέχονταν ασφαλώς το μένος της αστικής τάξης και του αμερικανικού παράγοντα, ενώ θα συνοδεύονταν και από την κινδυνολογία ότι η ηγεσία του ΚΚΕ δίνει στον ΙΔΕΑ αφορμή να επιβάλει τα στρατοκρατικά του σχέδια. Και τίποτα δεν αποκλείει επίσης τη σοβαρή πιθανότητα, να προκαλούνταν στην ΕΔΑ ισχυρές αναταράξεις, ακόμη και διάσπαση, καθώς και πολιτική αναδίπλωση τμήματος των μικροαστικών στρωμάτων που έβλεπαν την ΕΔΑ με συμπάθεια.

Θα ήταν, όμως, μεγάλο το μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο όφελος για την πορεία του επαναστατικού κινήματος. Αυτό έπρεπε να υπολογιστεί πρώτα απ' όλα. Εξάλλου εκείνα τα χρόνια και η καθοδήγηση του Κόμματος εκτιμούσε ως ανάγκη να διαδοθεί η μαρξιστική θεωρία, ως αντίβαρο στην αστική ιδεολογία.

Αλλά και η απόφαση που πήρε δεν εφαρμόστηκε με συνέπεια, εξαιτίας και εσωκομματικών αντιδράσεων, αφού πάρθηκε σε σύγκρουση με απόψεις που προαναφέρθηκαν και που εξακολουθούσαν να αναπτύσσονται, για τη μετεξέλιξη της ΕΔΑ σε μαρξιστικό - λενινιστικό κόμμα. Τα στελέχη που τις υποστήριζαν αντιτάχθηκαν στην επέκταση των κομματικών στηριγμάτων, ενώ διαφωνούσαν για την ύπαρξη της δυνατότητας και της ανάγκης να επιβάλει το ΚΚΕ τη νομιμοποίησή του.

Είναι χαρακτηριστικό ότι η 10η Ολομέλεια της ΚΕ (25 Δεκεμβρίου 1966 έως 24 Ιανουαρίου 1967) διαπίστωσε:

«[.. .] Δύο μέλη του ΠΓ, [...] καθώς και δύο τακτικά και ένα αναπληρωματικό μέλος της ΚΕ [...] δεν πάλεψαν ικανοποιητικά για την εφαρμογή της στη ζωή»¹⁷

Στη 10η Ολομέλεια η διαπάλη εκδηλώθηκε με οξύτατο τρόπο. Ηταν από τότε φανερό ότι η εσωκομματική σύγκρουση οδηγούνταν σε οριστική ρήξη. Η ομάδα που ηγούνταν ο Μ. Παρτσαλίδης και άλλα δύο μέλη του ΠΓ, οι Π. Δημητρίου και Ζ. Ζωγράφος, είχε αποκρυσταλλωθεί και δρούσε υπονομευτικά.

Ωστόσο, η 10η Ολομέλεια συνέχισε στο δρόμο των προηγούμενων αποφάσεων. Από τη μία πλευρά υπεραμύνθηκε της ανάγκης «να δυναμώσει η ενότητα και συσπείρωση όλων των κομμουνιστών με βάση τη μαρξιστική - λενινιστική διδασκαλία»¹⁸ και από την άλλη εκτίμησε ότι οι αποφάσεις της 8ης Ολομέλειας του 1965 για το κομματικό οργανωτικοπολιτικό πρόβλημα ήταν σωστές. Ακόμη, ότι η Ολομέλεια είχε ασκήσει θετική επίδραση στην ανάπτυξη της δουλειάς της ΕΔΑ, τη στιγμή που ακριβώς εκείνο το διάστημα η φραξιονιστική δραστηριότητα και στην ΕΔΑ - πιο ανοικτά στην ΕΔΑ - για τη διάλυση του ΚΚΕ είχε πάρει ανοιχτές διαστάσεις.

Οι αναθεωρητές - φραξιονιστές υποστήριξαν στη 10η Ολομέλεια ότι η απόφαση του 1965 ερχόταν σε αντίθεση με εκείνη του 1958 για τη διάλυση των οργανώσεων του ΚΚΕ. Αν και η απόφαση του 1965 δεν αντιμετώπιζε το θέμα των κομματικών οργανώσεων, από την πλευρά τους οι της αναθεωρητικής ομάδας είχαν δίκιο. Απλώς αξιοποιούσαν τις αντιφάσεις της άλλης πλευράς, προκειμένου να ενισχύσουν την επιχειρηματολογία τους, που η αφετηρία της βρισκόταν στο γεγονός ότι επέλεγαν την ΕΔΑ αντί του ΚΚΕ ή, αν τα πράγματα εξελίσσονταν ευνοϊκά για εκείνους, ένα ΚΚΕ που σε τίποτα δε θα διέφερε από την ΕΔΑ, οπότε και θα μπορούσε να διαχυθεί στο εσωτερικό της. Εξάλλου τι το διαφορετικό από αυτά σήμαινε η μάχη που κυριολεκτικά έδωσαν για να επιβάλουν την άποψη της «μετεξέλιξης» της ΕΔΑ σε μαρξιστικό - λενινιστικό κόμμα;

Στη 10η Ολομέλεια ήταν φανερό ότι η πλειοψηφία του ΠΓ και της ΚΕ είχε αρχίσει να συνειδητοποιεί τα προβλήματα που δημιουργούσε η απουσία του Κόμματος από την Ελλάδα. Ωστόσο, φαίνεται ότι την ίδια στιγμή δεν μπορούσε να συνειδητοποιήσει και την ανάγκη απεγκλωβισμού του ΚΚΕ από την ΕΔΑ ή τουλάχιστον την ανάγκη να μπει σε άλλη βάση η σχέση ΚΚΕ - ΕΔΑ, τέτοια που να μην ακυρώνει την οργανωτική αυτοτέλεια του ΚΚΕ. Η, με κάθε θυσία, ακόμη και αρχών, νόμιμη δράση υπερτερούσε και αυτή τη φορά. Η επιβολή της στρατιωτικής δικτατορίας ήρθε να λύσει το «γόρδιο δεσμό», αφού τότε τέθηκε και η ΕΔΑ εκτός νόμου. Ετσι, ο συνδυασμός της παράνομης με τη νόμιμη δράση, με τρόπο που η δεύτερη να υπηρετεί την πρώτη, δηλαδή την πάλη του ΚΚΕ, ένα καίριο καθήκον για κάθε Κομμουνιστικό Κόμμα που τότε ακυρώθηκε, μπήκε σε ενέργεια στις νέες συνθήκες που διαμόρφωσε η στρατιωτική δικτατορία. Αλλά και τότε η σχέση ΚΚΕ - ΕΔΑ, που συνεχιζόταν, περιέπλεξε πάλι το πρόβλημα.

Δύο μήνες μετά την εγκαθίδρυση της δικτατορίας συνήλθε η 11η Ολομέλεια της ΚΕ (27 έως 30 Ιουνίου 1967).

Και μόνο το γεγονός ότι η Ολομέλεια πραγματοποιήθηκε με τόση χρονική απόσταση από την επιβολή της στρατιωτικής δικτατορίας στην Ελλάδα, δείχνει ότι υπήρχε τουλάχιστον σοβαρό πρόβλημα δυσλειτουργίας του καθοδηγητικού οργάνου.

Η 11η Ολομέλεια δεν κατέγραψε αντικειμενικά την εσωκομματική διαπάλη στην ΚΕ και στο ΠΓ που είχε εκδηλωθεί με οξύτητα στην προηγούμενη 10η Ολομέλεια. Το γεγονός αυτό επισημάνθηκε με έντονο τρόπο στις ομιλίες μελών της ΚΕ, που υπογράμμιζαν ότι η εισήγηση του ΠΓ ήρθε στην Ολομέλεια σαν να μην είχε προϋπάρξει τίποτα σχετικό με καταστατικές παραβιάσεις μελών του ΠΓ και της ΚΕ.

Ωστόσο, η 11η Ολομέλεια πήρε μία πολύ σημαντική απόφαση. Συγκεκριμένα:

«8. Η Ολομέλεια θεωρεί ότι άμεσο και πρωταρχικό καθήκον του Κόμματός μας είναι η αυτοτελής οργάνωση των κομμουνιστών σε οργανώσεις του ΚΚΕ»¹⁹

Η διαμορφωμένη στο καθοδηγητικό όργανο του ΚΚΕ αναθεωρητική ομάδα δεν μπορούσε να αντιταχθεί στη λήψη αυτής της απόφασης, από τη στιγμή που η ΕΔΑ βρισκόταν ήδη εκτός νόμου. Φάνηκε, όμως, ότι πραγματοποίησε έναν ελιγμό. Γιατί, παρά την παραπάνω απόφαση της 11ης Ολομέλειας, η κατάσταση στο καθοδηγητικό όργανο του Κόμματος, καθώς και μία ακόμα απόφαση που πήρε η 11η Ολομέλεια σχετικά με την ΕΔΑ, σε καμία περίπτωση δεν μπορούσαν να εξασφαλίσουν την υλοποίηση του καθήκοντος να οικοδομηθούν οργανώσεις του ΚΚΕ. Αυτό το γεγονός επιβεβαιώθηκε πολύ γρήγορα.

Η απόφαση της 11ης Ολομέλειας ανέφερε για την ΕΔΑ:

«Η Ολομέλεια θεωρεί ότι ταυτόχρονα με την ανασυγκρότηση των παράνομων οργανώσεων του ΚΚΕ, το ΚΚΕ πρέπει να βοηθήσει στην αναδιοργάνωση της ΕΔΑ...»²⁰

Πέρασαν μόνο λίγοι μήνες και το ΠΓ της ΚΕ έκανε τις εξής διαπιστώσεις στην απόφασή του της 9ης Σεπτεμβρίου 1967:

«Το ΠΓ της ΚΕ [...]

1) Διαπιστώνει ανάπτυξη των οργανώσεων της ΕΔΑ Δυτικής Ευρώπης (...) Παράλληλα σημειώνει ότι δεν προχώρησε η δουλειά για τη δημιουργία οργανώσεων του ΚΚΕ [...] Ολη η δουλειά έγινε μέσω των οργανώσεων της ΕΔΑ»²¹

Γίνεται φανερό, όσον αφορά τo κομματικό οργανωτικοπολιτικό πρόβλημα, ότι αυτό δεν μπορούσε παρά να λυθεί μόνο με τη σύγκρουση με τον οπορτουνισμό και τη διάσπαση του ΚΚΕ. Ετσι κι αλλιώς είχαν διαμορφωθεί σε μεγάλο βαθμό δύο κόμματα μέσα στο ΚΚΕ. Στη 12η ευρεία Ολομέλεια, το 1968, τα πράγματα μπορούσαν τελικά να εξελιχθούν μόνο όπως - και σωστά - εξελίχθηκαν.

Η αρνητική εμπειρία από τη διάλυση των κομματικών οργανώσεων, σε συνδυασμό με την πάλη για την οικοδόμησή τους στην πορεία, ενσωματώθηκε στο κομματικό οπλοστάσιο που ενεργοποίησε τα αντανακλαστικά χιλιάδων μελών, στελεχών κοι οπαδών του ΚΚΕ κατά την αντεπανάσταση του 1989-1991. Αποτέλεσε μία από τις αιτίες που το ΚΚΕ μπόρεσε να σταθεί όρθιο και να αντιμετωπίσει το διεθνή και εσωτερικό οπορτουνισμό, μην επιτρέποντας τη διάχυση του Κόμματος στο «Συνασπισμό».

Ιδιαίτερα σημαντικό είναι ότι οι μετέπειτα επεξεργασίες και αποφάσεις του Κόμματός μας έχουν συνδέσει άμεσα την κομματική οικοδόμηση με τη σταθερή του προσήλωση στον πρωτοποριακό ρόλο και στην ιστορική αποστολή της εργατικής τάξης, σε συνδυασμό με την τακτική δημιουργίας της κοινωνικοπολιτικής αντιιμπεριαλιστικής συμμαχίας (ΑΑΔΜ), που μπορεί κάτω από προϋποθέσεις να οδηγήσει στην κατάκτηση της σοσιαλιστικής εξουσίας.

Σημειώσεις:

16. «Το ΚΚΕ - Επίσημα Κείμενα», τ. 9ος, σελ. 507

17. Αρχείο ΚΚΕ, Η 10η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, σελ. 691.

18. «Το ΚΚΕ - Επίσημα Κείμενα», τ. 9ος, σελ. 749.

19. Αρχείο ΚΚΕ. Η 11η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, σελ. 455.

20. Αρχείο ΚΚΕ. Η 11η Ολομέλεια της KE του ΚΚΕ, σελ. 456.

21. Αρχείο ΚΚΕ, Εγγραφο 157931, χρονολογία 9.9.1967.