Στο πλαίσιο της «Δημιουργικής Ευρώπης» ψηφίστηκε την περασμένη βδομάδα ο νέος νόμος του υπουργείου Πολιτισμού με τίτλο «Δημιουργική Ελλάδα», ο οποίος συγχωνεύει το Εθνικό Κέντρο Οπτικοακουστικών Μέσων και Επικοινωνίας (ΕΚΟΜΕ) με το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου (ΕΚΚ), δημιουργώντας έναν υπερ-οργανισμό, ανώνυμη εταιρεία, το «Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου, Οπτικοακουστικών Μέσων και Δημιουργίας ΑΕ - Creative Greece» (ΕΚΚΟΜΕΔ).

Οι λόγοι για τους οποίους ο κινηματογράφος και ο οπτικοακουστικός τομέας γενικότερα συγκεντρώνουν το έντονο ενδιαφέρον της ΕΕ και των κυβερνήσεων των κρατών - μελών θα μπορούσαν να συνοψιστούν στους παρακάτω:

• Ο οπτικοακουστικός τομέας διευρύνεται εισχωρώντας όλο και περισσότερο σε άλλους καλλιτεχνικούς κλάδους. Η μουσική π.χ. δεν περιορίζεται πλέον στον ακουστικό χώρο. Τα βιντεοκλίπ συνοδεύουν τα τραγούδια, προσθέτοντας οπτικά στοιχεία και αφηγηματικότητα. Οι καλλιτέχνες ανταγωνίζονται για views και likes στις πλατφόρμες όπως το YouTube. Αξιοποιούν, επίσης, τον οπτικοακουστικό τομέα για να δημιουργήσουν ψηφιακά έργα.
• Είναι ο κλάδος με τη μεγαλύτερη συγκέντρωση κεφαλαίου και ο πλέον βιομηχανοποιημένος σε σχέση με τους υπόλοιπους του Πολιτισμού, έχοντας τη δυνατότητα να συμβάλλει στην κερδοφορία και άλλων τομέων της οικονομίας: Στον τουρισμό και τους συνδεόμενους με αυτόν κλάδους, όπως κατασκευές, αγορά ακινήτων, συγκοινωνίες, εμπόριο κ.λπ, στις τηλεπικοινωνίες, στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και προπαντός στην ψηφιακή οικονομία και τις τεχνολογίες αιχμής - εικονική, διευρυμένη πραγματικότητα, τεχνητή νοημοσύνη. Με αυτούς τους κλάδους, που αποτελούν σήμερα το πεδίο του πιο σφοδρού ανταγωνισμού ανάμεσα στα ιμπεριαλιστικά κέντρα, ο οπτικοακουστικός τομέας έχει τεράστια συνάφεια.
• Με τη μαζική διεισδυτικότητα στην ανθρώπινη συνείδηση, προσφέρεται ακόμη περισσότερο από άλλους κλάδους του Πολιτισμού για την πολιτική και ιδεολογική παρέμβαση. Είναι αποκαλυπτικές οι δηλώσεις Αμερικανών και ΝΑΤΟικών παραγόντων πάνω στα θέματα της πολιτιστικής διπλωματίας και πληροφορίας, καθώς στο οπτικοακουστικό πεδίο εμπίπτουν και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, ειδικά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 2022 σε εκδήλωση της Unesco που συμμετείχαν από κοινού το ΕΚΟΜΕ με το ΝΑΤΟ η Barbora Maronkova (σύμβουλος Επικοινωνιών για τη Στρατηγική Αντίληψη του ΝΑΤΟ) δήλωσε πως η πληροφορία είναι υψηλής στρατηγικής σημασίας ζήτημα σε έναν πόλεμο, όσον αφορά την άσκηση επιρροής. Σε άλλη περίσταση εκπρόσωπος του ΝΑΤΟ δήλωσε ότι στόχος είναι μέσα από την πληροφορία να ξαναχτιστεί η εμπιστοσύνη των πολιτών στα πολιτικά συστήματα και τις κοινωνικοοικονομικές δομές και νόρμες, σε «έναν τρόπο ζωής που έχουμε συνηθίσει, που απολαμβάνουμε, αλλά έχουμε έρθει στο να τον αμφισβητήσουμε». Ακριβώς στο ίδιο πλαίσιο, η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, συναντήθηκε στην Ουάσιγκτον με την Λι Σάτερφιλντ, αρμόδια για εκπαιδευτικά και πολιτιστικά θέματα. Κατά τη συνάντησή τους έγινε εκτενής συζήτηση σχετικά με θέματα που αφορούν τον κινηματογράφο και τον νέο οργανισμό, αλλά και για την υπό ίδρυση Σχολή για τεχνικούς κινηματογράφου. Οπως φαίνεται, η κυβέρνηση της ΝΔ επιχειρεί να μπει δυναμικά στην κούρσα των ανταγωνισμών για τον έλεγχο της πληροφορίας και την ενσωμάτωση και ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών και καινοτομιών στον χώρο του Πολιτισμού, και ειδικότερα του οπτικοακουστικού, ενεργά στο πλευρό των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ.

Στην αιτιολογική έκθεση του νομοσχεδίου, όπου περιγράφονται οι στόχοι του νέου φορέα, σημειώνεται ότι ο πολιτιστικός τομέας, και ιδιαίτερα ο οπτικοακουστικός, είναι από τους πιο δυναμικούς παγκόσμια για την κοινωνική και αναπτυξιακή διάσταση, αφού συμβάλλει:

α) Στη διασφάλιση κοινωνικής συνοχής, στην υποταγή δηλαδή των λαϊκών στρωμάτων στην κυρίαρχη αστική πολιτική και ιδεολογία.

β) Στην αναπτυξιακή και καινοτόμα προοπτική στην οικονομία, δηλαδή την ενίσχυση της κερδοφορίας των ομίλων τόσο του οπτικοακουστικού τομέα - μέσα από χρηματοδοτικά κίνητρα για προσέλκυση επενδύσεων - όσο και άλλων κλάδων της οικονομίας.

γ) Στη διεθνή προβολή της χώρας, το να γίνει η Ελλάδα ένα ισχυρό brand name, όπως εξήγγειλε ο πρωθυπουργός στις προγραμματικές δηλώσεις της κυβέρνησης, με σκοπό να αναβαθμιστεί η θέση της ελληνικής αστικής τάξης στον παγκόσμιο καταμερισμό. Το θέμα όμως δεν είναι η προβολή και μάλιστα του αρεστού ή του ανώδυνου για το κοινωνικό σύστημα πολιτισμού στο εξωτερικό, αλλά το πώς θα συμβάλει και ο ελληνικός Πολιτισμός, με τις δικές του παραστάσεις της πραγματικότητας, να αναδειχθούν τα κοινά προβλήματα και οι κοινές ανάγκες των λαών.

Μια παράμετρος που δεν πρέπει να υποτιμηθεί είναι και η ώθηση που προσπαθεί να δώσει ο νόμος στη δημιουργία νεοφυών επιχειρήσεων, δηλαδή στην εκμετάλλευση της δημιουργικότητας και της εφευρετικότητας των καλλιτεχνών - δημιουργών και των υπόλοιπων εργαζομένων στον Πολιτισμό από τους ομίλους του οπτικοακουστικού τομέα, οι οποίοι μεταθέτουν το οικονομικό ρίσκο για την ανάπτυξη καινοτομιών στις μικρές νεοφυείς επιχειρήσεις και αν κάποιες ελάχιστες από αυτές επιτύχουν μια κερδοφόρα εφαρμογή, τις εξαγοράζουν. Η αξιοποίηση της επιστήμης και της τεχνολογίας υπήρξε πάντα στην ιστορία της Τέχνης παράγοντας για την εξέλιξή της, ωστόσο αυτό ποτέ δεν επιβαλλόταν από τα «πάνω», υποχρεωτικά και για στόχους εξωκαλλιτεχνικούς. Ηταν αποτέλεσμα της προσωπικής αναζήτησης των καλλιτεχνών για νέα εκφραστικά μέσα.

Ετσι γίνεται ολοφάνερο ότι η μετατόπιση του Εθνικού Κέντρου Οπτικοακουστικών Μέσων (ΕΚΟΜΕ) από το υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης στο υπουργείο Πολιτισμού κάθε άλλο παρά έχει να κάνει με την ενίσχυση του πολιτιστικού χαρακτήρα αυτού του φορέα. Ο νέος νόμος είναι αποκαλυπτικός. Σελίδες επί σελίδων αφιερώνονται στον τρόπο με τον οποίο θα γίνεται η προσέλκυση ξένων επενδύσεων, στα κίνητρα χρηματοδότησης, στις διαδικασίες και τους όρους ένταξης στο πρόγραμμα «επιστροφής χρημάτων» - cash rebate στους επενδυτές. Μέσα στις 60 και πλέον σελίδες του τμήματος του νόμου που αναφέρεται στον οπτικοακουστικό τομέα, ο καλλιτεχνικός κινηματογράφος είναι ανύπαρκτος και η μικρή κινηματογραφική παραγωγή των σκηνοθετών - παραγωγών του δικού τους έργου, την οποία, με πάρα πολλά προβλήματα, υπηρετούσε ωστόσο το ΕΚΚ - έχει εξαφανιστεί.

Κανένας, φυσικά, από τους παραπάνω στόχους δεν αποτελεί ανάγκη και απαίτηση του εργαζόμενου λαού. Το αντίθετο μάλιστα, στρέφονται εναντίον του, αφού για ακόμη μια φορά υποχρεώνεται να πληρώνει για την οικονομική ανάπτυξη των μονοπωλιακών ομίλων που τον εκμεταλλεύονται υλικά και πνευματικά. Ειδικότερα, οι εργαζόμενοι στις οπτικοακουστικές παραγωγές, όπως τα σίριαλ, στις μέρες δόξας που έζησε το ΕΚΟΜΕ τα τελευταία χρόνια, παρά τη μεγάλη αύξηση της κερδοφορίας των επιχειρήσεων του κλάδου, βιώνουν μια άνευ προηγουμένου εντατικοποίηση, με 14ωρη καθημερινή εργασία, που φτάνει στην εξάντληση και οδηγεί σε εργατικά «ατυχήματα».

Οι εξελίξεις αυτές κάνουν ολοφάνερο ότι η σημερινή ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, η ραγδαία εξέλιξη των εκφραστικών μέσων της Τέχνης με τη συμβολή της επιστήμης και της τεχνολογίας και προπαντός η μορφωτική πολιτιστική ανάπτυξη του καλλιτεχνικού δυναμικού δεν χωρούν, ασφυκτιούν στις σημερινές ξεπερασμένες εκμεταλλευτικές σχέσεις παραγωγής, που όσο αναπροσαρμόζονται και «εκσυγχρονίζονται» γίνονται ακόμη πιο αντιδραστικές.

Ο Πολιτισμός δεν μπορεί να αποτελεί εμπόρευμα και πεδίο κερδοφορίας και ανταγωνισμού. Η κοινωνική αποστολή της Τέχνης - επομένως και του κινηματογράφου και γενικότερα του οπτικοακουστικού έργου - είναι η καλλιέργεια του πνευματικού κόσμου του ανθρώπου, που θα τον κάνει ικανό να αναγνωρίζει την πραγματικότητα για να μπορεί να την αλλάξει σύμφωνα με τις σύγχρονες ανάγκες του, αντί ευχάριστα να τον αποκοιμίζει και να τον χειραγωγεί.

Στη θέση της καπιταλιστικής πολιτιστικής - δημιουργικής βιομηχανίας που καταπνίγει την Τέχνη και τους δημιουργούς της θα πρέπει να συγκροτηθεί ένας κρατικός (κοινωνικοποιημένος) φορέας οπτικοακουστικής τέχνης, που θα διευθύνεται και θα ελέγχεται από τους ίδιους τους δημιουργούς και τους άλλους εργαζόμενους στον κλάδο. Αυτός ο φορέας, διευρύνοντας τις υπάρχουσες υποδομές και αξιοποιώντας τη σύγχρονη τεχνολογία, θα οργανώσει την παραγωγή και τη διανομή του οπτικοακουστικού έργου. Θα παρέχει στους συντελεστές του τα απαραίτητα μέσα, όπως απαλλαγή από τον εφιάλτη της επιβίωσης, με σταθερό μισθό και πλήρη εργασιακά δικαιώματα, την εξασφάλιση του απαραίτητου χρόνου για δημιουργία, τον αναγκαίο εξοπλισμό και τις υποδομές, την εκπαίδευση και συνεχή επιμόρφωσή τους, για να υπηρετήσουν ελεύθερα και συνειδητά τον αληθινό κοινωνικό προορισμό της τέχνης τους.

Με άλλα λόγια, η απελευθέρωση της Τέχνης και των δημιουργών της προϋποθέτει την κατάργηση της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής και διάδοσης της Τέχνης. Αυτός είναι ο τρόπος για να μετατραπεί ο δημιουργός από πωλητής προϊόντων και υπηρεσιών με ειδίκευση στο μάρκετινγκ και την επιχειρηματικότητα σε πραγματικό ιδιοκτήτη της σκέψης, του συναισθήματος, του ταλέντου, της τέχνης του. Σ' αυτήν την προοπτική η πολιτιστική και καλλιτεχνική παραγωγή θα πάψει να λειτουργεί ως ανταγωνιστική βιομηχανία και θα αντιμετωπιστεί ως κοινωνική λειτουργία, που θα ανεβάζει ολοένα την πολιτιστική, πνευματική στάθμη κάθε μέλους της κοινωνίας.

Υποσημείωση:

1 Οι όροι πολιτιστικός και δημιουργικός τομέας αφορούν επιχειρήσεις του κλάδου και όχι καλλιτέχνες-δημιουργούς. Σύμφωνα με μελετητές η διάκριση σε πολιτιστικό και δημιουργικό τομέα -που εμφανίζεται σε ευρωενωσιακά και κυβερνητικά κείμενα, όπως στον συγκεκριμένο νόμο -συνίσταται στο ότι ο πρώτος αξιοποιεί πιο παραδοσιακά μέσα έχοντας προκύψει από τις τεχνολογικές - βιομηχανικές εξελίξεις των αρχών του 20ου αιώνα, ενώ ο δευτερος αφορά τις πολυ μικρές επιχειρήσεις που ασχολούνται με την παραγωγή καινοτόμων εφαρμογών στον τομέα των τεχνολογιών υψηλού κινδύνου, όπως το διαδίκτυο και οι τεχνολογίες αιχμής.

Η τελευταία μου εργασία ήταν υπαλλήλου εις ένα κυβερνητικόν γραφείον εξαρτώμενον από το υπουργείον των Δημοσίων Εργων της Αιγύπτου. Ξέρω Αγγλικά, Γαλλικά και ολίγα Ιταλικά».

Αυτοβιογραφικό σημείωμα του Κ. Π. Καβάφη.

***

161 χρόνια από τη γέννησή του μεθαύριο, 29 Απρίλη. Ο «Μέγας Ελλην» της πνευματικά ακμάζουσας - τότε - πολυφυλετικής και πολυπολιτισμικής Αλεξάνδρειας, εξακολουθεί να θεωρείται σήμερα, από την παγκόσμια ποιητική και φιλολογική κοινότητα, ένας από τους σπουδαιότερους, διαχρονικότερους, οικουμενικούς και πιο πολυμεταφρασμένους ποιητές του 20ού αιώνα.

Αυτήν ακριβώς ανασύρω σήμερα από το αρχείο μου. Μια τηλεοπτική συνέντευξη που έκανα στις αρχές της δεκαετίας του '90 στην Αλεξάνδρεια, το περιεχόμενο της οποίας δεν δημοσιεύτηκε ποτέ.

Συνομιλήτριά μου η «Κυρία του Elite», η κοσμοπολίτισσα, ευγενέστατη και ομιλητικότατη Χριστίνα Κωνσταντίνου, η τελευταία φίλη του Κωνσταντίνου Καβάφη, μια ξεχωριστή Ελληνίδα, την οποία κάποιες φορές, όταν υπήρχε λόγος, την παρουσίαζε ως προστατευόμενη ή σύντροφό του.

Γελαστή, πρόσχαρη, μακιγιαρισμένη τέλεια, με το χρωματιστό καφτάνι της ν' ανεμίζει σε κάθε της κίνηση, ξεκινάει να μιλάει για τον αγαπημένο φίλο της, τον σπουδαίο γιο του μεγαλέμπορου βαμβακιού Πέτρου και της Χαρίκλειας Καβάφη, τονίζοντας:

«Οταν μιλούσε ο Καβάφης, σταματούσαν όλα γύρω του. Εκανε εντύπωση, συγκινούσε η κουβέντα μαζί του, ήταν ο δάσκαλος, συζητούσε πάρα πολύ ωραία. Είχε charm φοβερό, είχε απίστευτη γοητεία στους τρόπους του και σε όλα».

-- Κυρία Κωνσταντίνου, εσάς προσωπικά πότε σας γοήτευε περισσότερο;

-- Οταν διάβαζε ποιήματά του. Ισως να ωχριούσε μπροστά του και η Μαρίκα Κοτοπούλη. Διάβαζε με πολύ πάθος, η φωνή του είχε πολύ στόμφο, κουνούσε τα χέρια του, το σώμα του παλλόταν σε κάθε στίχο. Μάλιστα, «επιστράτευε» και λυγμούς, όταν ήταν κάτι λυπηρό. Θυμάμαι να το κάνει όταν έλεγε: «Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος, αποχαιρέτα την, την Αλεξάνδρεια που φεύγει. Προ πάντων να μη γελασθείς, μην πεις πως ήταν ένα όνειρο, πως απατήθηκεν η ακοή σου^. μάταιες ελπίδες τέτοιες μην καταδεχθείς».

-- Είναι άραγε αλήθεια πως δεν γέλαγε ποτέ;

-- Εγώ - τουλάχιστον - δεν τον είδα ποτέ να γελάει. Ηταν πάντα σκυθρωπός. Η επιδερμίδα του είχε ένα θαμπό χρώμα, μάλλον υποκίτρινο κι όταν περπατούσε έβλεπε πάντα προς τα κάτω. Νομίζω πως γενικώς συνήθιζε να κοιτάζει κάτω.

-- Οταν τον γνωρίσατε πρώτη φορά, τι σας έκανε μεγαλύτερη εντύπωση σ' εκείνον;

-- Νομίζω πως υπήρχαν μερικά πράγματα που δεν ήθελε καθόλου; Οπως να τον σκιτσάρουν π.χ.

-- Ναι, ναι, δεν του άρεσε καθόλου αυτό. Μάλιστα, ο Γώγος ο ζωγράφος ήταν φίλος του κι είχε μανία να του κάνει το προφίλ του. Μια φορά, τόλμησε, την ώρα που συζητούσαν και ο Καβάφης δεν τον έβλεπε, να κάνει κρυφά του καμιά γραμμούλα. Εκείνος όμως - που είχε μάτια και στην πλάτη - τον πήρε είδηση, ήταν πανέξυπνος. Και του είπε: «Γώγο, άφησε τώρα, κάτω το μολύβι σου». Ο Γώγος άφησε το μολύβι του, για λίγο, το έκρυψε και όταν ασχολιόταν λιγάκι ο Καβάφης με κάτι άλλο, εξακολουθούσε να σκιτσάρει. Ωσπου στο τέλος, που τον ξαναπήρε είδηση ο Καβάφης, γυρίζει εκνευρισμένος και του λέει: «Γώγο, είσαι ανάγωγος!».

-- Η πιο όμορφη εικόνα που έχετε απ' τον Καβάφη, ποια είναι;

-- Στην αρχή τον φοβόμουν, όταν ήμουνα πολύ νέα. Μια φορά, στις αρχές, όταν τον είδα, μου έκανε μεγάλη εντύπωση. Σχεδόν τρόμαξα. Φορούσε μια κάπα μαύρη τυλιχτή, που ανέμιζε όταν περπατούσε. Το ύφος του ήταν όπως πάντα σκυθρωπό. Αλλά, καθώς λέει και ο Καζαντζάκης, «η καλύτερη εικόνα του Καβάφη, αυτή που θα του ταίριαζε περισσότερο, θα ήταν να είναι ντυμένος καρδινάλιος στους δρόμους της Βενετίας!».

-- Οχι. Ποτέ.

-- Για τα όνειρά του, για τα σχέδιά του;

-- Οχι, όχι, ποτέ δε μιλούσε γι' αυτά. Ξέρετε ποιαν αγαπούσε πολύ; Την Μυρτιώτισσα. Ηταν πολύ καλή του φίλη η Μυρτιώτισσα. Κι ενώ σπανίως έκανε απαγγελίες ποιημάτων δικών του ή και φίλων του, όταν εκείνη του το ζητούσε, υπέκυπτε. Αλλωστε ο Καβάφης συμπαθούσε πολύ όσους τον θαύμαζαν και τον αγαπούσαν και επειδή η Μυρτιώτισσα ήταν μεγάλη θαυμάστριά του και του το έδειχνε, θυμάμαι μια φορά όταν του ζήτησε να απαγγείλει ένα ποίημά του, της έκανε τη χάρη και απήγγειλε «Τα Γκρίζα μάτια».

-- Νομίζω σας έλεγε κάποια πράγματα για τα μάτια σας...

-- Ναι και για τα δικά μου γκρίζα μάτια είχε κάτι να πει... Τι σημασία έχει όμως; Τώρα είναι τόσο μυωπικά, που δεν ξέρω καν τι χρώμα είναι.

-- Αναρωτιέμαι αν η ποίηση ήταν μια εύκολη ή μια επώδυνη υπόθεση για τον Καβάφη...

-- Δεν ξέρω να σας πω με σιγουριά. Ξέρω μόνο πως πολλές φορές που τον επισκεπτόμουν στο σπίτι του, ήταν εκνευρισμένος γιατί δεν του «έβγαινε» κάποιο ποίημα. Ηταν στοίβα τα τσαλακωμένα χαρτιά δίπλα στο γραφείο του κι αυτός κατακόκκινος από νεύρα. Επινε και κάτι δυνατά τσάγια και μαζί με τις λέξεις που δεν έβρισκε, αγρίευε πολύ, γινόταν έξω φρενών. Ηταν βάσανο η ποίηση γι' αυτόν.

-- Να σας πω την αλήθεια, εγώ συγκινούμαι πολύ και τώρα που τον σκέφτομαι και τότε όταν τον έβλεπα και τον παρακολουθούσα. Μπορεί να ήταν πολύ ιδιότροπος αλλά εγώ τον αγαπούσα πολύ. Θυμάμαι όταν έβγαινε από το Μπίλιαρντ Πάλας, όλοι ήθελαν να τον ακολουθήσουν, να κάνουν έστω και για λίγο παρέα μαζί του και να συζητήσουν. Εκείνος ακολουθούσε συνήθως την εξής τακτική. Ρωτούσε: «Τι θέλεις; Πού πας; Ποιος είναι ο δρόμος σου;»

Ελεγε ο άλλος: «Να από εδώ αριστερά πηγαίνω». Τότε εκείνος για να τον αποφύγει έλεγε: «Εγώ πηγαίνω από εδώ, δεξιά» και το 'σκαγε!

-- Ηταν ιδιαιτέρως σνομπ νομίζω...

-- Ηταν πολύ σνομπ.

-- Λένε πως δε χρησιμοποίησε ποτέ ηλεκτρικό ρεύμα και πως μόλις νύχτωνε, φώτιζε το σπίτι του μόνο με κεριά.

-- Οποτε μας έβρισκε το βράδυ στο σπίτι του, άναβε κεριά. Του άρεσε το φως τους.

-- Αντεχε την κριτική στην ποίησή του;

-- Του άρεσε η κριτική, μόνο όταν ήταν υπέρ αυτού. Εψαχνε, ενδιαφερόταν, ρωτούσε κι ήξερε ποιος τον θαυμάζει, ποιος τον κατηγορεί, ποιος τον παραδέχεται και ποιος όχι και μ' αυτούς που ήξερε πως τον αγαπούσαν ήταν πάρα πολύ καλός.

Αλίμονο όμως σ' εκείνον που θα έλεγε ότι ο Κωστής Παλαμάς είναι ο μεγαλύτερος ποιητής της Ελλάδος. Γινόταν ο πρώτος και μεγαλύτερος εχθρός του. Κάτι τέτοιους δεν ήθελε ούτε να τους ξέρει ούτε να τους ακούει. Τον Ξενόπουλο π.χ. που τον θαύμαζε πολύ, ο Καβάφης τον αγαπούσε. Οταν, μάλιστα, πήγε στην Αθήνα, ο Ξενόπουλος τον βοήθησε πάρα πολύ.

-- Η μητέρα του, ναι. Κι εκείνη όμως του είχε φοβερή αδυναμία. Ηθελε να κάνει κορίτσι κι έκανε αγόρια κάθε τόσο. Οταν γεννήθηκε ο Κωνσταντίνος, προσπαθούσε με κάθε τρόπο να τον παρουσιάζει σαν κορίτσι. Τον έντυνε με κοριτσίστικα ρούχα και φιόγκους. Οταν εκείνος κάποια στιγμή ένιωσε τη διαφορετικότητά του, το έκρυβε από τη μητέρα του. Προσπαθούσε να μην τον παίρνει καθόλου είδηση. Οταν εκείνη πέθανε, τότε ένιωσε ελεύθερος να κάνει ό,τι θέλει χωρίς να φοβάται μήπως παρεξηγηθεί κι έπιασε το σπίτι αυτό εδώ, που είναι τώρα μουσείο. Ηταν επιτέλους ελεύθερος.

Τώρα αν υπάρχει κάπου στο σύμπαν, η ψυχή του θα χαίρεται πάρα πολύ που ο κόσμος τον λατρεύει. Εχουν έρθει κι έχουν «προσκυνήσει» τον τάφο του, από Σουηδία, Νορβηγία, Ρωσία, καθηγητές πανεπιστημίου και πολύ υψηλά πρόσωπα. Υπάρχει μεγάλη λατρεία στον Καβάφη.

-- Κι έχει επηρεάσει πολύ τη νέα αραβική ποίηση;

-- Ναι, έτσι είναι. Και για το ζήτημα της ομοφυλοφιλίας του δεν μιλούν καθόλου εδώ. Λένε μόνο πως είναι ένας πολύ μεγάλος άνθρωπος του αιώνα μας.

******

Αυτός που προσπάθησε να μην εξευτελίζει τη ζωή του «μες στην πολλή συνάφεια του κόσμου, μες στες πολλές κινήσεις κι ομιλίες», αυτός που ήπιε «από δυνατά κρασιά καθώς που πίνουν οι ανδρείοι της ηδονής», πέθανε το ξημέρωμα των γενεθλίων του.

«Αυτήν τη βαλίτσα την αγόρασα πριν από 30 χρόνια, ένα βράδι, βιαστικά για να πάω στο Κάιρο για διασκέδαση. Τότες ήμουν υγιής, νέος και όχι άσχημος».

Το τέλος γράφτηκε στις 29 Απριλίου του 1933. Ηταν 70 ετών.