Η αγωνιστική, ανθρώπινη και δημιουργική μεγαλοσύνη του Γιάννη Ρίτσου, αποτελεί δεδομένο αδιαμφισβήτητο ακόμη και για τους πιο δύσπιστους. Το έργο του συνδέθηκε με το εργατικό και λαϊκό κίνημα της χώρας μας σε όλες σχεδόν τις ιστορικές περιόδους. Η ριζοσπαστική διαμαρτυρία του αταλάντευτου κομμουνιστή, του διεθνιστή ποιητή τηςΡωμιοσύνης και της παγκόσμιας Ειρήνης, ενάντια στον πόλεμο, στον καπιταλισμό και στην αστική ηθικολογικήυποκρισία, τον καταξίωσαν παντοτινό ποιητή της επαναστατικής εξύψωσης του ανθρώπου.

Το πλήθος των μεγάλων διεθνών βραβείων και τιμητικών τίτλων από ξένες Ακαδημίες, Πανεπιστήμια και διεθνείς οργανισμούς, των κρατικών παρασήμων και των ξένων εκδόσεων με έργα του, «προσυπογράφουν» την καταξίωσή του μαζί με την αγάπη του ελληνικού λαού. Μια αγάπη που τίμησε τον ποιητή όσο και ο ίδιος ο ποιητής τίμησε τον πόνο και τον πόθο, τον αγώνα και το όνειρο του λαού, με το έργο του.

«σύντροφοι, σύντροφοι.../μαζί σηκώσαμε στους ώμους μας/τις γκρεμισμένες πολιτείες/σηκώσαμε τις τσακισμένες/πόρτες/σηκώσαμε τη φωτιά (...)

ΚΚΕ/τρία κόκκινα γράμματα.../δικό μας αίμα/τρία κόκκινα γράμματα/σεμνή υπογραφή του λαού μας/στις λεωφόρους του μέλλοντος (...)ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΟΙ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΧΩΡΩΝ ΕΝΩΘΕΙΤΕ»

Λίγοι, βέβαια, υπήρξαν γενναιόδωροι σαν τον ποιητή Κωστή Παλαμά που είχε πει για τον Ρίτσο: «Παραμερίζουμε, ποιητή, για να περάσεις», εκτός ίσως από τον ίδιο τον κόσμο. Ισως γιατί χρειάζεται «αρετή και τόλμη» η ελευθερία του μυαλού. Και τα μυαλά κάποιων και για πολλά χρόνια, τον ήθελαν ποιητή της «αριστερής επικαιρικής προπαγανδιστικής ποίησης». Γι' αυτούς ήταν μεμπτό να είναι κομμουνιστής και να το δείχνει, να το δηλώνει, να το μετουσιώνει σε ποίηση. Χρειάζεται «αρετή και τόλμη» για να ξεφύγεις από την πολιτική προκατάληψη και να σκύψεις ελεύθερα πάνω από το έργο ενός ποιητή και να μην τον αγνοείς ή τον επικρίνεις επειδή τόλμησε να συνδέσει τη ζωή του όλη, με την πίστη και την αφοσίωσή του στο Κομμουνιστικό Κόμμα.

Η «αρετή και τόλμη» όμως, του Γιάννη Ρίτσου να επιμένει στην πίστη του, στο όραμα του μαρξισμού - λενινισμού και να το κάνει ποίηση, να το κάνει τέχνη, όχι μόνο δε διαταράχτηκε ποτέ, προκειμένου να γίνει «αρεστός», αλλά ενδυναμώθηκε και με τη στάση ζωής του και με το ίδιο του το έργο. Και είναι εκείνο το έργο που αναγνωρίστηκε διεθνώς και ο ποιητής της κομμουνιστικής ιδέας συγκαταλέγεται σήμερα στο Πάνθεον της παγκόσμιας ποιητικής οικογένειας, προς θλίψη των επικριτών του.

Οι αγώνες και το έργο του Γιάννη Ρίτσου ακόμη και σε τίτλους είναι τεράστιο.

Πρωτομαγιά του 1909, γεννιέται στη Μονεμβάσια το τέταρτο και τελευταίο παιδί του εμπόρου Ελευθέριου Ρίτσου και της Ελευθερίας Βουζουναρά. Τα προηγούμενα παιδιά τους: Νίνα, Μίμης, Λούλα. 1914: Εγγράφεται στο δημοτικό σχολείο Μονεμβάσιας, το 1919 στο σχολαρχείο της και το 1921 στο γυμνάσιο Γυθείου. Πεθαίνουν, από φυματίωση, ο αδελφός του και η μητέρα του. 1924: Με το ψευδώνυμο «Ιδανικό Οραμα» δημοσιεύει ποιήματα στη «Διάπλαση των Παίδων», που διευθύνει ο Ξενόπουλος. 1925: Με την «ακριβή» αδελφή του Λούλα εγκαθίσταται στην Αθήνα. Οικονομική καταστροφή της οικογένειας. Δουλεύει σαν δακτυλογράφος και μετά σαν αντιγραφέας στην Εθνική Τράπεζα. 1926: Προσβάλλεται από φυματίωση. Πάει στη Μονεμβάσια, μένει σε πανδοχείο και γράφει ποιήματα που ανήκουν στις συλλογές «Δάκρυα και χαμόγελα» και «Στο παλιό μας σπίτι» (που δεν εκδόθηκαν). Επιστρέφει στην Αθήνα. Εγγράφεται στη Νομική, αλλά δε φοιτά, λόγω οικονομικών δυσκολιών. Εργάζεται ταυτόχρονα σαν βοηθός βιβλιοθηκαρίου και γραφέας του Δικηγορικού Συλλόγου Αθήνας. 1927: Νοσηλεύεται στο σανατόριο Παπαδημητρίου και μετά, για τρία χρόνια, στη «Σωτηρία», όπου γνωρίζεται με φυματικούς μαρξιστές και διανοούμενους. Δημοσιεύει ποιήματα στο «Φιλολογικό Παράρτημα» της «Μεγάλης Ελληνικής Εγκυκλοπαίδειας». 1930: Μεταφέρεται στο φθισιατρείο Καψαλώνας. Επιστρέφει στην Αθήνα. Συνδέεται με τους «Πρωτοπόρους» της ΟΚΝΕ και με την Εργατική Λέσχη και αναλαμβάνει το καλλιτεχνικό τμήμα της. Σκηνοθετεί, παίζει, απαγγέλλει. Η Λούλα τον βοηθά, για λίγο, οικονομικά. 1933: Για βιοπορισμό παίζει στο «Θέατρο Κυψέλης» και μετά με τους θιάσους Ριτσιάδη και Μακέδου. 1934: Εκδίδει την ποιητική συλλογή «Τρακτέρ». Συνεργάζεται με το «Ριζοσπάστη», υπογράφοντας με αντεστραμμένο το όνομά του - Ι. Σοστίρ - και γίνεται μέλος του ΚΚΕ. Δουλεύει ως διορθωτής και επιμελητής των εκδόσεων «Γκοβόστη».

1936: 9 Μάη γίνεται στη Θεσσαλονίκη η μεγάλη, ματωμένη καπνεργατική απεργία. 10 Μάη ο «Ρ» δημοσιεύει τη φωτογραφία της μάνας που θρηνεί το σκοτωμένο γιο της. Ο Ρίτσος σε τρεις μέρες γράφει τα πρώτα 14 άσματα του «Επιταφίου». 12 Μάη ο «Ρ» δημοσιεύει τρία, με τίτλο «Μοιρολόι». Εκδίδεται ο «Επιτάφιος» (10.000 αντίτυπα). Η 4η Αυγούστου κατάσχει τα εναπομείναντα 250 αντίτυπα και τα καίει στους Στύλους του Ολυμπιείου. 1937: Εκδίδεται «Το τραγούδι της αδελφής μου» και ο Παλαμάς γράφει: «Παραμερίζουμε, ποιητή, για να περάσεις». 1938: Κυκλοφορεί η «Εαρινή Συμφωνία». Προσλαμβάνεται στη «Λυρική Σκηνή» ως χορευτής.

1942: Προσφέρει τις υπηρεσίες του στο «Μορφωτικό Τμήμα» του ΕΑΜ και όπου αλλού χρειαστεί, ακόμα και κατάκοιτος από την αρρώστια. 1943: Εκδίδεται η «Παλιά μαζούρκα σε ρυθμό βροχής» με τίτλο «Μακρινή εποχή εφηβείας» και η «Δοκιμασία», τη σύνθεση της οποίας με τίτλο «Παραμονές ήλιου» απαγορεύει η γερμανική λογοκρισία. Γράφει θεατρικά έργα και το πεζό «Στους πρόποδες της σιωπής», το οποίο καίγεται-μαζί με όλο το αρχείο του- στα Δεκεμβριανά, στη διάρκεια των οποίων βρίσκεται συχνά για λογαριασμό του ΕΑΜ στην ελεύθερη Καισαριανή. 1945: Με την υποχώρηση πάει στη Λαμία. Στα Τρίκαλα και στο Βόλο συναντά τον Αρη. Στέλνεται στην Κοζάνη, στο «Λαϊκό Θέατρο Μακεδονίας» του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Στο δρόμο γράφει την «Αθήνα στ' άρματα», που παίζεται με επιτυχία και αποτελεί τη βάση του τρίπρακτου «Πέρα απ' τον ίσκιο των κυπαρισσιών». Μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας επιστρέφει στην Αθήνα. Συνεργάζεται με τα «Ελεύθερα Γράμματα». Συνεργάζεται με το καλλιτεχνικό τμήμα της ΕΠΟΝ και παρακολουθεί καθοδηγητικά την ομάδα των νέων λογοτεχνών.

1948: Εξορίζεται στο Κοντοπούλι Λήμνου. 1949: Μεταφέρεται στο Μακρονήσι. Γράφει, αν και απαγορεύεται. Συνεξόριστοί του (κυρίως ο Μάνος Κατράκης) κρύβουν τα ποιήματά του μέσα σε μπουκάλια και τα θάβουν. 1950: Αύγουστο ξανασυλλαμβάνεται και ξαναστέλνεται στο Μακρονήσι και μετά στον Αϊ-Στράτη. Γράφει και «φυγαδεύει» στο εξωτερικό το περίφημο «Γράμμα στο Ζολιό Κιουρί». 1952: Μετά τις διεθνείς διαμαρτυρίες κορυφαίων διανοουμένων, απολύεται, χωρίς να υπογράψει δήλωση. Εκλέγεται στη Διοικούσα Επιτροπή της ΕΔΑ και συνεργάζεται με την «Αυγή». Κυκλοφορεί «Ο άνθρωπος με το γαρίφαλο».

1954: Παντρεύεται τη Σαμιώτισσα γιατρό Φαλίτσα Γεωργιάδου. 1956: «Η σονάτα του σεληνόφωτος» (κρατικό βραβείο, κυκλοφορεί και στα γαλλικά). Ταξιδεύει στην ΕΣΣΔ και γράφει τις εντυπώσεις του στην «Αυγή». 1957: Κυκλοφορούν: «Χρονικό», «Αποχαιρετισμός», «Μακρονησιώτικα» (επανεκδίδονται ως «Πέτρινος Χρόνος»), «Οι γειτονιές του κόσμου» κ.ά. Διώκεται, μαζί με τους Αυγέρη, Βρεττάκο - συνεργάτες επίσης της «Επιθεώρησης Τέχνης» - για το αφιέρωμά της στην Οχτωβριανή Επανάσταση. Διαμαρτυρίες στη Γαλλία για τη δίωξη. 1960: Κυκλοφορούν «Το παράθυρο», η «Γέφυρα» και σε δίσκο, με μουσική Θεοδωράκη, ο «Επιτάφιος». 1963: Εκδίδονται: «12 ποιήματα για τον Καβάφη», «Μαρτυρίες», «Ποιήματα» του Ατίλα Γιόζεφ (μετάφραση Ρίτσου-Βρεττάκου). Η λογοκρισία απαγορεύει τα «Ποιήματά» του (30/10). 1964: Εκδίδονται τα «Ποιήματα» του Μαγιακόφσκι, ο τρίτος τόμος των Ποιητικών «Απάντων» του κ.ά. 1965: Εκδίδονται: «Φιλοκτήτης» κι η υπέροχη μετάφραση του «Εγώ, η μητέρα μου κι ο κόσμος» της Ντόρα Γκαμπέ. 1966: «Ρωμιοσύνη», η μετάφραση του «Δρόμου» του Ερεμπουργκ, «Μαρτυρίες» (δεύτερη σειρά), «Ορέστης», «Ανθολογία Τσέχων και Σλοβάκων ποιητών» κ.ά.

21 Απριλίου συλλαμβάνεται. Μετά την Ασφάλεια και τον Ιππόδρομο, εξορίζεται στη Γυάρο και μετά στο Παρθένι Λέρου. 1968: Φρουρούμενος εισάγεται στο αντικαρκινικό «Αγιος Σάββας». Επιστέφει στο στρατόπεδο και μετά σε κατ' οίκον περιορισμό στη Σάμο. Στέλνει κρυφά στη Γαλλία το «Πέτρες Επαναλήψεις Κιγκλίδωμα» (μεταφράζεται και εκδίδεται) και αργότερα τα «Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας» (το μελοποιεί ο Θεοδωράκης και το παρουσιάζει ανά την Ευρώπη). Διεθνής απαίτηση η απελευθέρωσή του. 1970: αίρεται ο κατ' οίκον περιορισμός. Γυρνά στην Αθήνα. Προσκαλείται σε Διεθνές Συνέδριο Ποίησης στο Λονδίνο. Η χούντα για να του δώσει διαβατήριο, τού ζητά να μην την επικρίνει στο εξής. Ο Ρίτσος αρνείται. Η χούντα τον τιμωρεί για την άρνησή του, με σύλληψη και κατ' οίκον περιορισμό στη Σάμο και πάλι. Νέες διεθνείς διαμαρτυρίες. Επιτρέπεται η μετακίνησή του στην Ελλάδα. Ανακηρύσσεται μέλος της Ακαδημίας του Μάιντς της Ομοσπονδιακής Γερμανίας. Πολλά έργα του μεταφράζονται και εκδίδονται στο εξωτερικό. 1973: Κυκλοφορούν: «Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας», «Διάδρομος και σκάλα», «Γκραγκάντα», «Σεπτήρια και δαφνηφόρια» κ.ά.