«Το παιδικό βιβλίο είναι αποτυχημένο

αν δεν το διαβάζει με απόλαυση ο μεγάλος».

Ζαχαρίας Παπαντωνίου, ΤΟ ΠΑΓΩΝΙ

Εδώ και αρκετά χρόνια ακούγεται η άποψη ότι δε χρειάζεται επιλογή στα βιβλία που δίνουμε στα παιδιά, ότι τα παιδιά μπορούν και πρέπει να διαλέγουν μόνα τους. Ακούγεται ακόμη και τούτο: ότι τελικά δεν υπάρχει λόγος να ξεχωρίζουμε τα βιβλία σε παιδικά και ενηλίκων, «παιδική λογοτεχνία» δεν υπάρχει, είναι εφεύρημα.

Ας αρχίσουμε από το τελευταίο, γιατί αυτό, με τη δήθεν οικουμενικότητα της λογοτεχνίας που διαλαλεί, είναι το πιο επικίνδυνο.

Τα παιδιά, ως την εφηβεία περίπου, έχουν λιγότερες εμπειρίες και γνώσεις από ό,τι οι ενήλικες, μεγαλύτερη φαντασία, αλλά μικρότερη απ' αυτούς διανοητική και ψυχική ωριμότητα, και, κυρίως, διαφορετικό τρόπο δόμησης της σκέψης. Αντιλαμβάνονται επομένως τον κόσμο, το λόγο, τα νοήματα, με διαφορετικό τρόπο.

Τα παιδικά βιβλία είναι παιδικά, επειδή ακριβώς μιλούν στο κοινό τους με τον κώδικα που είναι οικείος στην παιδική ηλικία. Αυτό είναι που τα κάνει διαφορετικά. Σ' αυτά, ο λόγος, η οικοδόμηση του μύθου, η ιδεολογία, ανταποκρίνονται στην αντιληπτικότητα της παιδικής ηλικίας και στη συναισθηματική νοημοσύνη αυτού του κοινού.

Αυτοί που υποστηρίζουν ότι δεν υπάρχει διάκριση ηλικιών, πιθανόν, νομίζουν ότι το παιδί είναι ένας ενήλικος σε μικρογραφία...

Ωστόσο, προσοχή, η διάκριση δε σημαίνει κατώτερη ποιότητα, όπως και το παιδί δεν είναι κατώτερο του ενήλικα! (Αλίμονο αν το διαφορετικό το θεωρούμε κατώτερο...) Πολλά είναι αριστουργήματα. Γι' αυτό και συχνά οι μεγάλοι βυθίζονται με χαρά στην απόλαυση ενός παιδικού βιβλίου. Ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου το έχει ήδη πει.

Ως προς το ζήτημα αν χρειάζεται ή όχι επιλογή, θα μπορούσε κανείς να κάνει τον εξής συλλογισμό:

Σε μια ιδανική κοινωνία πολιτισμού, ουσιαστικής παιδείας και άδολης αξιοκρατίας, στην οποία η επίσκεψη στις βιβλιοθήκες θα ήταν μια καθημερινή τακτική, και οι βιβλιοθήκες θα ήταν εφοδιασμένες με πολλά και ποικίλα βιβλία και όχι μόνο με τα μπεστ - σέλερ της βιτρίνας και των δημοσίων σχέσεων, σε μια ιδανική μη καταναλωτική κοινωνία, δε θα παίζαμε με τόσο ζήλο το κυνήγι του κρυμμένου θησαυρού. Στη δική μας όμως κοινωνία και εποχή, όπου όλα ρυθμίζονται από τις εμπορικές στρατηγικές και όλα κυριαρχούνται από «επικοινωνιακή» νοοτροπία και τακτική, όπου βιβλιοθήκες σχεδόν δεν υφίστανται, όπου εξοικείωση με το βιβλιοπωλείο είναι ανύπαρκτη, ενώ με τις κάθε είδους οθόνες καθημερινά, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να μη βρεθούν ποτέ κοντά στο παιδί καλά έργα - πιο σίγουρο είναι ότι θα κατακλύζεται από εμπορικά, από ασήμαντα, από ατροφικά υβρίδια λογοτεχνίας σε αστραφτερό περιτύλιγμα, που θα το συνηθίσουν στη μετριότητα και δε θα το κάνουν ποτέ αναγνώστη.

Αλλά για να επιλέξουμε, πρέπει να γνωρίζουμε.

Γι' αυτό καλό είναι να διαβάζουμε τα βιβλία των παιδιών και να κουβεντιάζουμε με το παιδί γι' αυτά. Ενα βιβλίο που γίνεται αντικείμενο συζήτησης πολλαπλασιάζει τα οφέλη και ενισχύει την απόλαυση του διαβάσματος, δημιουργεί γέφυρα συντροφικότητας με τον γονιό, ενώ με τον επιδέξιο σχολιασμό εξουδετερώνονται αστοχίες και ανοησίες που ίσως περιέχονται στις σελίδες.

Η επιλογή δεν είναι μόνο προστασία - είναι κυρίως παιδεία, μέθοδος ερμηνείας και αναζήτησης της ουσίας.

Εξάλλου, συστηματικά διαλέγουμε το καλύτερο για το παιδί μας, σε όλους τους τομείς, από το καλό σχολείο ως την καλή τροφή. Αν τ' αφήναμε ανεκπαίδευτα θα τρέφονταν μόνο με γαριδάκια.

Ζωή Βαλάση