Βεβαίως δεν είναι εύκολο στη βάση πρόχειρων στατιστικών ερευνών να καταλήξει κάποιος σε σωστά συμπεράσματα. Ωστόσο, μας επιτρέπεται να διακρίνουμε τάσεις, οι οποίες οπωσδήποτε πρέπει να εξεταστούν σε σχέση με το κοινωνικό σύστημα, στο οποίο συντελούνται οι εξελίξεις και διεξάγονται οι έρευνες. Ενα από τα κύρια χαρακτηριστικά των ερευνών που έχουμε υπόψη μας αυτή τη στιγμή για την αναγνωστική συμπεριφορά, είναι το γεγονός ότι είτε δεν παίρνουν υπόψη τις διαφορές στην κοινωνική διαστρωμάτωση είτε το κάνουν «ξώφαλτσα» και έτσι τα αποτελέσματα δε μας οδηγούν σε λύσεις των προβλημάτων αφήνοντας ανέπαφες τις αιτίες. Δε θα εξετάσουμε εδώ κατά πόσον αυτό γίνεται σκόπιμα ή όχι. Οι έρευνες γίνονται με κατηγορίες ταξικά αδιαφοροποίητες, όπως «μισθωτοί», «νοικοκυρές», «συνταξιούχοι», «ηλικίες». Μ' αυτόν τον τρόπο, όπως και στα ευρωπαϊκά πρότυπά τους, οι ταξικές διαφορές γίνονται δυσδιάκριτες. Αλλωστε, κατά καιρούς, προβάλλεται η άποψη ότι σήμερα πια οι διαχωριστικές γραμμές είναι είτε ηλικιακές, είτε φυλετικές, είτε επαγγελματικές, είτε εκπαιδευτικές (λες και το τελευταίο δεν έχει σχέση με την ταξική διαστρωμάτωση.) Μια διαφοροποίηση υπάρχει, βέβαια, στις στατιστικές έρευνες για το επίπεδο εκπαίδευσης των ίδιων των ερωτηθέντων, αλλά και των γονιών τους, κάτι που χωρίς τη σωστή ερμηνεία όμως, πάλι δε λέει πολλά.

Η συστηματική αποφυγή της ταξικής προσέγγισης οδηγεί σ' ένα θολό τοπίο, το οποίο όμως ένας οξυδερκής παρατηρητής μπορεί να το αξιοποιήσει και να το «ξεθολώσει» στο βαθμό που να φανερωθούν ακριβώς εκείνα που οι αστικές έρευνες προσπαθούν να αποκρύψουν: τα αποτελέσματα της ίδιας της οικονομικής και κοινωνικής πολιτικής, που κάθε άλλο παρά κολακευτικά είναι και εκθέτουν ανεπανόρθωτα την ίδια τη βάση του συστήματος και μαζί μ' αυτή τα λεγόμενα ευρωπαϊκά ιδεώδη, τα οποία καμία σχέση δεν έχουν πια με τα ιδεώδη του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού. Αλλά όχι μόνον αυτό. Μ' αυτόν τον τρόπο δημιουργείται η ψευδαίσθηση, ότι μέσα στα πλαίσια του υπαρκτού κοινωνικοοικονομικού συστήματος δε χρειάζεται παρά να διορθώσεις κάποια κακώς κείμενα, ενώ αποκρύπτονται οι ίδιες οι αιτίες που γεννούν τα προβλήματα και τις ανισότητες ξανά και ξανά.

Εστω, όμως, με τη μορφή που υπάρχουν, οι έρευνες αυτές αξίζουν να τους δώσουμε σημασία. Πολλά ερωτήματα αναδύονται, όπως αν ο Τύπος και το ραδιόφωνο προωθούν το βιβλίο και ποιο βιβλίο; Τα ηλεκτρονικά μέσα κατά πόσον επηρεάζουν την αναγνωστική συμπεριφορά; Αυτό που φαίνεται επίσης από τους σχολιασμούς και τα συμπεράσματα των ερευνών, που γίνονται τα τελευταία χρόνια, είναι η εμπορική γλώσσα που κυριαρχεί στην προσέγγιση, λες και τα βιβλία είναι πλέον καθαρά αντικείμενα μάρκετινγκ και όχι βάση για γνώση. «Παραγωγή» και «κατανάλωση» βιβλίων κυριαρχούν σαν όροι. Για τα βιβλία πρέπει να βρούμε «πελάτες», η «αγορά του βιβλίου» πρέπει να αναπτυχθεί. Αυτοί είναι οι όροι που διέπουν τα κείμενα αντικαθιστώντας τους όρους «ανάγνωση» και «αναγνώστες», «συγγραφή», «απόκτηση γνώσης» και «άνοδος της μόρφωσης», «καλλιέργεια του πνεύματος» κ.λπ. Στην Ελλάδα, που σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες έχει ακόμα χαμηλά επίπεδα συγκέντρωσης της «αγοράς» του βιβλίου, η πρόοδος, σύμφωνα με σχολιαστές ερευνών, εκφράζεται στην πορεία προς μεγαλύτερες αλυσίδες και βιβλιοπωλεία -εκδοτικούς οίκους - επιχειρήσεις.

Ταυτόχρονα, και σε αντίφαση με τις παραπάνω ηθελημένες εξελίξεις, θεωρείται η διατήρηση στον εκδοτικό χώρο της πολυφωνίας με την επιβίωση των «μικρών» και την κυκλοφορία «λιγότερο δημοφιλών» βιβλίων (τι εννοούν άραγε;) συστατικό στοιχείο του βαθμού πλουραλισμού και δημοκρατίας μιας χώρας. Στην Ελλάδα, ο Νόμος για την Ενιαία Τιμή Βιβλίου όντως προστάτευσε το κέρδος των μικρών εκδοτικών οίκων. Είναι, όμως, κάτι που έρχεται σε αντίθεση με την εξέλιξη προς περισσότερη συγκέντρωση και συγκεντροποίηση και σ' αυτό το χώρο. Το μικρό από μόνο του δεν εγγυάται βέβαια την ποιότητα των προωθούμενων βιβλίων, ούτε το μεγάλο εξ ορισμού το αντίθετο, αλλά σημασία έχει τι πουλάει. Το πρόβλημα είναι το κοινωνικοοικονομικό σύστημα, μέσα στο οποίο γίνονται όλα αυτά και ποιους στόχους έχει: τον εξανθρωπισμό και εξευγενισμό του ανθρώπου ή τον εκβαρβαρισμό, ενδεχομένως την αποκτήνωσή του; Και σ' αυτόν τον τομέα η ρήση «σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα;» αποδείχνει την επικαιρότητά της. Σ' ένα σύστημα, που η ανθρώπινη ανάπτυξη είναι το επίκεντρο του ενδιαφέροντος και πωλούνται μόνο βιβλία που ανεβάζουν τον άνθρωπο, δεν είναι καθοριστικό στοιχείο, αν αυτό γίνεται σε μεγάλες ή μικρές μονάδες.

Το ότι δεν καλλιεργείται αυτό το πνεύμα το ενδεικνύει μάλλον χαρακτηριστικά το σύνθημα που βρήκαμε στην ιστοσελίδα του ΕΚΕΒΙ στο κεφάλαιο «Γενικά Στοιχεία» στην έρευνα για την παραγωγή των βιβλίων του 2006, όπου κοντά σε μια φωτογραφία με ένα παιδάκι διαβάζουμε τα εξής: «Οι λόγοι για τους οποίους διαβάζουμε είναι το ίδιο παράξενοι με τους λόγους για τους οποίους ζούμε».

Δηλαδή, η ουσία βρίσκεται σ' ένα αόριστο «παράξενο» της ίδιας της ύπαρξής μας;

Μια ρήση που μας καλλιεργεί την άγνοια και ωθεί προς την αναζήτηση μεταφυσικών υπαρξιακών αναγνωσμάτων (αυξάνονται) μακριά από τη γνώση που απελευθερώνει και είναι δύναμη. Και αυτό σε συνδυασμό με την αυξημένη αναζήτηση πρακτικών/ πρακτικιστικών αναγνωσμάτων, στην οποία δεν είναι αμέτοχη ευθύνης το είδος της παιδείας που «προσφέρεται» πια, αποτελούν σαν δύο συγκοινωνούντα δοχεία τα συστατικά του προφίλ του αυριανού «πελάτη» των μεγάλων καπιταλιστικών εκδοτικών - βιβλιοπωλείων -επιχειρήσεων, που γίνεται προσπάθεια να πλασάρεται. Και ρωτάμε σε μια παραλλαγή της ως άνω ρήσης: ανορθολογισμός ή λογική;