Μέση Ανατολή

Μόνιμη ένταση και αδιέξοδο

Μπαρούτι άρχισε να μυρίζει η περιοχή της Μέσης Ανατολής, ήδη, από το Γενάρη του 1996, όταν δολοφονήθηκε ο Γεχία Αγιάς ("μηχανικός"), ηγετικό στέλεχος της εξτρεμιστικής ισλαμικής παλαιστινιακής οργάνωσης "Χαμάς". Οι συναγωνιστές του ορκίστηκαν εκδίκηση και κατηγόρησαν τις ισραηλινές μυστικές υπηρεσίες, όπως και ο Παλαιστίνιος ηγέτης Γιάσερ Αραφάτ. Οι ισραηλινές μυστικές υπηρεσίες ουδέποτε το αρνήθηκαν. Η διενέργεια των πρώτων παλαιστινιακών εκλογών στις 20 Γενάρη, όπου ο Αραφάτ επικράτησε με 88,1% και εξασφάλισε την πλειοψηφία του Παλαιστινιακού Συμβουλίου, παρά τις επικρίσεις για νοθείες και ύποπτες διαδικασίας, έδωσαν μια καλή αφορμή στον Αμερικανό υπουργό Εξωτερικών, Ουόρεν Κρίστοφερ, να πραγματοποιήσει μία ακόμη περιοδεία στην περιοχή για να "κατευνάσει τα πνεύματα".

Δώρον άδωρον, όμως, καθώς οι βομβιστικές επιθέσεις της "Χαμάς" σκόρπισαν το θάνατο και διόγκωσαν τα υπάρχοντα προβλήματα. Είκοσι τέσσερις νεκρούς άφησαν πίσω τους οι δύο βομβιστικές επιθέσεις αυτοκτονίας της οργάνωσης στην Ασκελόν και στην Ιερουσαλήμ το Φλεβάρη και 39 νεκρούς και εκατοντάδες τραυματίες οι ανάλογες επιθέσεις της στην Ιερουσαλήμ και το Τελ Αβίβ το Μάρτη. Επί τόπου έσπευσαν ειδικοί Αμερικανοί εμπειρογνώμονες για να "βοηθήσουν στην οχύρωση του Ισραήλ έναντι της τρομοκρατίας". Στα τέλη Φλεβάρη η Εκτελεστική Επιτροπή της ΟΑΠ αποφάσισε να απαλείψει από το καταστατικό της το άρθρο που αναφέρεται σε καταστροφή του εβραϊκού κράτους (το οποίο και τροποποιήθηκε οριστικά δύο μήνες αργότερα), ενώ τον Απρίλη ο τότε Ισραηλινός πρωθυπουργός, Σιμόν Πέρες, και το κυβερνών Εργατικό Κόμμα κατήργησαν την άρνηση δημιουργίας ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους.

Μάλιστα, στις 13 Μάρτη, πραγματοποιήθηκε στο Σαρμ ελ Σεϊν της Αιγύπτου Διεθνής Διάσκεψη κατά της τρομοκρατίας, στην οποία πήραν μέρος πολλές αραβικές χώρες εκτός της Συρίας και του Λιβάνου, χώρες της ΕΕ, η Ρωσία και προήδρευσαν από κοινού ο Αιγύπτιος Πρόεδρος, Χόσνι Μουμπάρακ, και ο Αμερικανός ομόλογός του, Μπιλ Κλίντον. Και στο Σαρμ ελ Σέιχ οι γενικόλογες διακηρύξεις περί ειρήνης κατέληγαν στο ένα και συγκεκριμένο σημείο: στήριξη με κάθε δυνατό τρόπο της υπάρχουσας ειρηνευτικής διαδικασίας.

Παρ' όλα αυτά, οι ισραηλινο-παλαιστινιακές σχέσεις πηγαίνουν από το κακό στο χειρότερο.

Από την πλευρά του, ο Σιμόν Πέρες, βασικός εμπνευστής των συμφωνιών του Οσλο, αποφεύγει να κάνει μεγαλόστομες δηλώσεις και σαφή βήματα, καθώς οι αιματοβαμμένες επιθέσεις της "Χαμάς" έχουν προκαλέσει σοβαρότατο ρήγμα στην ισραηλινή κοινή γνώμη και έχουν ενισχύσει τη θέση της δεξιάς αντιπολίτευσης. Προτιμά, λοιπόν, να ανοίξει ένα άλλο μέτωπο, αυτό του Νοτίου Λιβάνου, το οποίο για τους περισσότερους πολιτικούς αναλυτές ήταν σαφέστατα μια κίνηση πολιτικού εντυπωσιασμού ενόψει των πρόωρων ισραηλινών εκλογών που προγραμματίστηκαν για την 29η Μάη.

Η πολιτική σκακιέρα του Ισραήλ και της περιοχής ολόκληρης βύθισε στο αίμα το Νότιο Λίβανο, όπου στις 11 Απρίλη άρχισε η περίφημη επιχείρηση "Σταφύλια της Οργής" με αφορμή ορισμένες επιθέσεις με πυραύλους "Κατιούσα" της σιιτικής φιλοϊρανικής οργάνωσης "Χεζμπολάχ" κατά ισραηλινού εδάφους. Το απροκάλυπτο αναίτιο αιματοκύλισμα τελείωσε στις 24 Απρίλη με συμφωνία κατάπαυσης του πυρός εκατέρωθεν, μετά από τις διπλωματικές παρεμβάσεις τόσο της Ευρώπης και κυρίως της Γαλλίας όσο και των ΗΠΑ, που, όμως, φρόντισαν να καλύψουν ως "υπεράσπιση του ισραηλινού λαού" τις στρατιωτικές επιχειρήσεις. Καμία δικαιολογία, βέβαια, δε βρέθηκε για το βομβαρδισμό της βάσης του ΟΗΕ στην Κανά, όπου είχαν καταφύγει άμαχοι πρόσφυγες και στοίχισε τη ζωή σε 101 ανθρώπους, στην πλειοψηφία τους μητέρες με τα παιδιά τους. Ο ΟΗΕ, ένα μήνα αργότερα, υποστήριξε στο πόρισμά του ότι η σφαγή των αμάχων ήταν προμελετημένη, κάτι που, βέβαια, αρνήθηκε η ισραηλινή κυβέρνηση, που μίλησε περί λάθους. Οι φρικιαστικές εικόνες, που έκαναν το γύρο του κόσμου, αμαύρωσαν σοβαρότατα την εικόνα "του ειρηνευτικού προφίλ" του Ισραήλ.

Ούτε το ματοκύλισμα του Λιβάνου, ούτε η επιμονή στην αναγκαιότητα συνέχισης της "ειρηνευτικής διαδικασίας" από έναν πρωτομάστορά της, τον Πέρες, ο οποίος εξασφάλισε και την υποστήριξη του Αμερικανού Προέδρου, Μπιλ Κλίντον, κατάφεραν να δώσουν τη νίκη στο Εργατικό Κόμμα. Στις 29 Μάη, πρωθυπουργός αναδείχτηκε ο Μπέντζαμιν Νετανιάχου, ηγέτης του συντηρητικού Λικούντ με ποσοστό 50,4% έναντι 49,5% που συγκέντρωσε ο Πέρες. Τα εκλογικά αποτελέσματα στο Ισραήλ, σε συνδυασμό με το σχηματισμό κυβέρνησης συνασπισμού με τα ακροδεξιά και θρησκευτικά κόμματα, προκάλεσαν την ανατριχίλα του αραβικού κόσμου και ιδιαίτερα των Παλαιστινίων, ενώ απέδειξαν με το σαφέστερο τρόπο το βαθύ ρήγμα της ισραηλινής κοινωνίας.

Οι προθέσεις του Νετανιάχου ήταν σαφείς προεκλογικά: πρώτη προτεραιότητα η "ασφάλεια" και μετά όλα τα άλλα, καμία συζήτηση υπό όρους, ούτε σχετικά με τα υψώματα του Γκολάν, που έθετε ως προϋπόθεση ειρηνευτικού διαλόγου η Συρία, ούτε σχετικά με άρση του αποκλεισμού των παλαιστινιακών εδαφών και αποχώρηση από τη Χεβρώνα, που έθετε ως προϋπόθεση η Παλαιστινιακή Αρχή. Οι ηγέτες της Συρίας, της Σαουδικής Αραβίας και της Αιγύπτου συνέρχονται εκτάκτως στη Δαμασκό τον Ιούνη και ζητούν από το Ισραήλ "να σεβαστεί τις υπάρχουσες ειρηνευτικές συμφωνίες". Ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών, Ουόρεν Κρίστοφερ, επιστρέφει επειγόντως στην περιοχή. Τίποτα, όμως, δε φαίνεται να αλλάζει τις κατευθύνσεις του Νετανιάχου, ο οποίος επιμένει στην αδιαλλαξία του και μάλιστα περιλαμβάνει στο κυβερνητικό του σχήμα 3 πρόσωπα γνωστά για τις αντιαραβικές τους θέσεις, τον Αριέλ Σαρόν, στον οποίο τελικά δίνει το υπουργείο Εποικισμού, τον Γιτζάκ Μπντερχάι, που αναλαμβάνει το υπουργείο Αμυνας, και τον Νταβίντ Λεβί, που αναλαμβάνει υπουργός Εξωτερικών.

Τον Ιούλη ο νέος Ισραηλινός πρωθυπουργός επισκέπτεται την Ουάσιγκτον, όπου και όλοι ευελπιστούν ότι θα του ασκηθούν πιέσεις για εκτόνωση της κατάστασης. Ο Νετανιάχου, όμως, επιμένει ότι δεν πρόκειται να δεχτεί την αρχή που θέτουν οι αραβικές χώρες, δηλαδή τις συνομιλίες με βάση την "ανταλλαγή γης για την ειρήνη". Η πρόταση του ισραηλινού υπουργείου Εξωτερικών για επανέναρξη διαλόγου με τη Συρία "εν λευκώ" πέφτει στο κενό, όπως αναμενόταν, ενώ ταυτόχρονα αυξάνεται η παλαιστινιακή δυσαρέσκεια παρά τη μερική χαλάρωση του αποκλεισμού των αυτόνομων εδαφών.

Η κατάσταση οξύνεται περισσότερο τον Αύγουστο μετά και από την επίσημη στρατιωτική αμυντική συμφωνία του Ισραήλ με την Τουρκία, που προκαλεί τη μήνι των αραβικών κρατών. Οι ισραηλινο-αιγυπτιακές και οι ισραηλινο -ιορδανικές σχέσεις περνούν σε περίοδο ψυχρότητας μετά και από την ανακοίνωση της ισραηλινής κυβέρνησης περί επέκτασης των εβραϊκών οικισμών στα κατεχόμενα εδάφη. Ο Παλαιστίνιος ηγέτης, Γιάσερ Αραφάτ, καταγγέλλει τη συνεχή παραβίαση των ειρηνευτικών συμφωνιών και προειδοποιεί για νέο ξέσπασμα βίας.

Μετά από αλλεπάλληλες συνεννοήσεις, οι Αραφάτ και Νετανιάχου συναντώνται στις 4 Σεπτέμβρη και επαναδιατυπώνουν "την προσήλωσή τους στην ειρηνευτική διαδικασία", χωρίς όμως να καταλήξουν σε κάτι συγκεκριμένο για τα φλέγοντα ζητήματα της αποχώρησης των ισραηλινών στρατευμάτων από τη Χεβρώνα (που έπρεπε να έχει γίνει από το Μάρτη) και για τη συνέχιση του ειρηνευτικού διαλόγου για το τελικό καθεστώς.

Το ξέσπασμα γίνεται στις 25 Σεπτέμβρη με αφορμή τη μυστική διάνοιξη υπόγειας σήραγγας κάτω από το τζαμί Αλ Ακσά στην Ανατολική αραβική Ιερουσαλήμ, ενέργεια που παραβιάζει τις συμφωνίες που μιλούν για σεβασμό του υπάρχοντος καθεστώτος μέχρι την τελική διευθέτηση. Βίαια επεισόδια σημειώνονται στη Ραμάλα, στη Ναμπλούς, αλλά και στην Ιερουσαλήμ, όπου Παλαιστίνιοι πετροβολούν τους Ισραηλινούς στρατιώτες, οι οποίοι απαντούν με αληθινά πυρά. Τραγικός απολογισμός: περισσότεροι από 60 νεκροί (11 Ισραηλινοί στρατιώτες) και εκατοντάδες τραυματίες. Η ΕΕ, ο ΟΗΕ και οι ΗΠΑ απευθύνουν έκκληση για εκτόνωση, ενώ οι αραβικές χώρες καταδικάζουν απερίφραστα την ισραηλινή τακτική. Ο Αμερικανός Πρόεδρος, Μπιλ Κλίντον, συγκαλεί έκτακτη Σύνοδο Κορυφής στις ΗΠΑ για να αποσοβηθεί η πλήρης κατάρρευση της "ειρηνευτικής διαδικασίας".

Την 1η και 2η Οκτωβρη στο Λευκό Οίκο βρέθηκαν ο Γιάσερ Αραφάτ, ο Μπέντζαμιν Νετανιάχου και ο Ιορδανός βασιλιάς Χουσεϊν, όχι όμως και ο Χόσνι Μουμπάρακ, ο οποίος αρνήθηκε να συμμετάσχει. Η Σύνοδος Κορυφής δεν κατέληξε πουθενά παρά μόνο στο ότι η κατάσταση πάει από το κακό στο χειρότερο. Κατά τη διάρκεια του Οκτώβρη στην περιοχή σπεύδουν τόσο ο Ουόρεν Κρίστοφερ όσο και ο Γάλλος Πρόεδρος, Ζακ Σιράκ, ο οποίος προσπαθεί να προβάλει την ανάγκη της ανάμειξης της ευρωπαϊκής πολιτικής στην "ειρηνευτική διαδικασία", γίνεται θερμώς αποδεκτός από τους Παλαιστινίους αλλά και όλες τις αραβικές χώρες και προκαλεί τη δυσαρέσκεια του Ισραήλ και των ΗΠΑ, που διά στόματος Κρίστοφερ δηλώνουν ξεκάθαρα ότι "στην υπόθεση δε χωρά τρίτος". Ο Σιράκ ανταποδίδει εκφράζοντας την αμέριστη υποστήριξή του στην ίδρυση ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους. Ο Ισραηλινός Πρόεδρος συναντιέται με τον Παλαιστίνιο ηγέτη για να κατευνάσει τα πνεύματα, όμως, ο Αραφάτ καλεί τους Παλαιστινίους να είναι "έτοιμοι για όλα", καθώς οι ειρηνευτικές συμφωνίες παραβιάζονται κατάφωρα.

Η Οικονομική Διάσκεψη για τη Μέση Ανατολή, που γίνεται στο Κάιρο στις 13 και 14 του μήνα, καλεί σε άμεση εφαρμογή των συμφωνιών, όπως και η Ευρωπαϊκή Ενωση, ενώ όλα τα αραβικά κράτη προειδοποιούν το Ισραήλ με διακοπή των, πρόσφατα αποκαταστημένων, διπλωματικών σχέσεων και με νέο ανεξέλεγκτο κύμα βίας. Ο Νετανιάχου απαντά με εκ νέου απόφαση για επέκταση των εβραϊκών οικισμών, ενώ μετά τη δολοφονία 2 Εβραίων εποίκων, στις αρχές Δεκέμβρη, ανακοινώνει ότι η ισραηλινή κυβέρνηση θα ενισχύσει οικονομικά τους εποίκους και ότι οι οικισμοί χαρακτηρίζονται "Ζώνες υψίστης εθνικής προτεραιότητας" για τη χώρα.