Οσο για το άσυλο, τι θέση μπορεί να έχουν σήμερα τέτοιου είδους «αναχρονισμοί»; Εδώ τρέχουν υποθέσεις, προθεσμίες, ποινικές ρήτρες, ακάλυπτες επιταγές και όλη αυτή η στρατιά της μαύρης εργασίας πρέπει απερίσπαστα και πειθήνια να παράγει, για να πλουτίζουν οι πολυεθνικές και από κοντά τα όργανά τους, οι επιχειρηματίες-καθηγητές. Αυτοί οι τελευταίοι, οι καθηγητές δηλαδή, που κάνουν την επιστήμη πάρεργο για να επιδοθούν στο μάρκετινγκ και στις δημόσιες σχέσεις, όπως και οι διπλοθεσίτες καθηγητές, που εκμεταλλεύονται την πανεπιστημιακή τους ιδιότητα για να εξασφαλίσουν μια λαμπρότερη και επικερδέστερη καριέρα στα Διοικητικά Συμβούλια των μονοπωλιακών συγκροτημάτων και των κρατικών οργανισμών, είναι είδος περιζήτητο στο ευέλικτο πανεπιστήμιο. Από τις επαφές και το επιχειρηματικό τους δαιμόνιο εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό η «ανταγωνιστικότητα», η φήμη και τα κέρδη του ιδρύματος. Θα ήταν επομένως εντελώς παράλογο αν το νομοσχέδιο απαγόρευε την εξωτερική απασχόληση του διδακτικού προσωπικού, καθιερώνοντας την πλήρη και αποκλειστική απασχόληση στα πανεπιστημιακά καθήκοντα. Στο θέμα αυτό η κυβέρνηση ξεχνά τις «αξίες» της και αφήνει στην άκρη τον ανένδοτο αγώνα της για μια υπεύθυνη, πειθαρχημένη, αξιοκρατική λειτουργία του πανεπιστημίου, ενάντια στους διαπλεκόμενους «καθηγητές-φαντάσματα». Η παραμέληση των διδακτικών καθηκόντων και η διαπλοκή όχι μόνο επιτρέπονται, αλλά και επιζητούνται, αν είναι για το καλό των επιχειρήσεων και της οικονομίας!

Και σαν να μην έφταναν αυτά, μέσω κοινοτικών προγραμμάτων της Γενικής Γραμματείας Ερευνας και Τεχνολογίας, ανώτατα ιδρύματα και πανεπιστημιακοί παροτρύνονται να ιδρύσουν ερευνητικές ΑΕ και ΕΠΕ, με στόχο την παραγωγή καινοτομικών προϊόντων για την άμεση εμπορική εκμετάλλευση των επιστημονικών ανακαλύψεων, τις αποκαλούμενες εταιρίες τεχνοβλαστούς (spin off). Ηδη μια σειρά αξιόλογοι επιστήμονες, που μέχρι πρότινος συναγωνίζονταν να δημοσιεύσουν τις έρευνές τους, περιορίζονται σε κοινότοπα άρθρα μιας τυπικής παραγωγικότητας και - καθ' υπόδειξη του πανεπιστημίου - εξωθούνται να κατοχυρώνουν με πατέντες το σημαντικότερο μέρος της εργασίας τους για να το διαθέσουν στην αγορά και να εξασφαλίσουν κέρδη για το ίδρυμα και τους ίδιους προσωπικά. Αυτή είναι η ελεύθερη και ανοιχτή πρόσβαση στην επιστήμη που μας υπόσχεται η «κοινωνία της γνώσης και της πληροφόρησης». Μπορούμε να φανταστούμε πού θα βρισκόταν σήμερα η επιστήμη, αν η κάθε ερευνητική ομάδα θα έπρεπε να καταβάλει πνευματικά δικαιώματα στους απογόνους του Ράιντγκεν, του Πλανκ, του Μπωρ ή του Αϊνστάιν;

Βέβαια, όλη αυτή η επιχειρηματική λειτουργία κάθε άλλο παρά σημαίνει ότι ο ιδεολογικός ρόλος των πανεπιστημίων ατονεί. Το αντίθετο μάλιστα. Στο σημερινό πανεπιστήμιο οποιαδήποτε ιδέα, σκέψη, θεωρία και μέθοδος επιστημονικής ανάλυσης - όπως ο μαρξισμός - ξεφεύγει από το συμβατικό και κατεστημένο πλαίσιο της κυρίαρχης ιδεολογίας και της καθεστηκυΐας τάξης, βρίσκεται κυριολεκτικά υπό διωγμό. Η ελευθερία της σκέψης και της επιστημονικής αναζήτησης, το οξυγόνο της έρευνας, λιγοστεύει κάθε μέρα και περισσότερο στην αποπνιχτική ατμόσφαιρα του ακόμη μερικά ιδιωτικοποιημένου πανεπιστημίου. Κατάσταση που με το νομοσχέδιο πρόκειται ακόμη περισσότερο να επιδεινωθεί, αφού στα κριτήρια εκλογής και κρίσης του επιστημονικού προσωπικού κεντρική θέση κατέχει η δημοσίευση των εργασιών του υποψηφίου σε κάποιο από τα «διεθνώς αναγνωρισμένα αλλοδαπά επιστημονικά περιοδικά». Στους χώρους των πανεπιστημίων είναι πασίγνωστο το πόσο αλλεργικά και αφιλόξενα είναι αυτά τα «έγκριτα» και διασυνδεόμενα με μονοπωλιακούς κύκλους έντυπα στην ανατρεπτική σκέψη, αλλά και σε κάθε εργασία που μπορεί να θίγει συγκεκριμένα οικονομικά συμφέροντα. Χωρίς καμία υπερβολή το νομοσχέδιο επαναφέρει το πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων στο χώρο της εκπαίδευσης.

Βεβαίως, στο περιεχόμενο των πανεπιστημιακών σπουδών ελάχιστες αλλαγές έχουν μέχρι σήμερα γίνει στη χώρα μας, γεγονός που προκαλεί ιδιαίτερη δυσφορία στους ελεγκτικούς μηχανισμούς των διαδικασιών της Μπολόνια. Παρ' όλα αυτά, ορισμένα περιφερειακά πανεπιστήμια έχουν ήδη ξεπεράσει και την πιο οργιώδη φαντασία σε εφευρετικότητα ανύπαρκτων «ειδικοτήτων» του μέλλοντος και συναρπαστικών τίτλων για μοντέρνες τάχα σπουδές, προκειμένου να παγιδεύσουν τους ανυποψίαστους δεκαοχτάχρονους πελάτες τους. Και όμως είμαστε ακόμα στην αρχή. Τα επόμενα χρόνια το επίπεδο των σπουδών θα γνωρίσει πρωτοφανή υποβάθμιση με την αναμενόμενη καθιέρωση των τρίχρονων σπουδών και την εφαρμογή φθηνότερων και τυποποιημένων μορφών διδασκαλίας κάτω από τις οδηγίες των μάνατζερ για ελαχιστοποίηση του κόστους και μεγιστοποίηση του κέρδους, προπαντός όμως μετά την ίδρυση των ιδιωτικών πανεπιστημίων. Αλλωστε, είναι βέβαιο ότι η πίεση για ανεύρεση ιδιωτικών πόρων θα ανοίξει διάπλατα τις πόρτες στους επιχειρηματίες χορηγούς για να επιβάλουν τους όρους τους όχι μόνο στην έρευνα, αλλά και στη διδασκαλία των πανεπιστημίων και των ΤΕΙ. Με λίγα λόγια, η προσπάθεια της κυβέρνησης, με μέτρα όπως η βάση του 10, οι διαγραφές των φοιτητών κλπ., να εμφανιστεί αποφασισμένη να βάλει τέρμα στο ραγδαίο ευτελισμό των ανώτατων σπουδών, κάθε άλλο παρά σημαίνει την υπεράσπιση του επιστημονικού χαρακτήρα τους. Στην ουσία πρόκειται για μέτρα ενίσχυσης του επιλεκτικού ρόλου της ανώτατης βαθμίδας και την αναπαραγωγή ενός καλύτερα ελεγχόμενου και αποδοτικότερου για τις ανάγκες της άρχουσας τάξης στρώματος αποφοίτων. Το πνεύμα των ταχύρυθμων σπουδών και των «ευέλικτων» και «εξατομικευμένων» μαθήσεων με το σύστημα των πιστωτικών μονάδων είναι πανταχού παρόν στο νομοσχέδιο. Αλλωστε, ο αριθμός αποφοίτων και η ταχύτητα αποφοίτησης αποτελούν βασικούς δείκτες των εξελιγμένων συστημάτων αξιολόγησης και μέτρησης της αποδοτικότητας των πανεπιστημίων, όπως αντίστοιχα η ταχύτητα εκκένωσης κρεβατιών στα νοσοκομεία και η απομάκρυνση των ασθενών με τον ορό στο χέρι.

Μια τέτοια λειτουργία των δημόσιων πανεπιστημίων, όπως αυτή που περιγράφηκε, δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από εκείνη των ιδιωτικών. Το μόνο που λείπει είναι η θεσμοθέτηση επιβολής διδάκτρων στις προπτυχιακές σπουδές, οι οποίες μέχρι στιγμής έχουν γλιτώσει από την έφοδο των διδάκτρων σε όλες τις άλλες εκπαιδευτικές δραστηριότητες των ανώτατων ιδρυμάτων (μεταπτυχιακά, Ινστιτούτα Διά Βίου Μάθησης, Ανοιχτό Πανεπιστήμιο κλπ.). Το άρθρο 16 του Συντάγματος είναι το μοναδικό εμπόδιο για μια τέτοια εξέλιξη. Αλλωστε, στο σχέδιο του νόμου πλαισίου είναι προκλητική η απουσία κάθε αναφοράς στη δωρεάν παροχή ανώτατης εκπαίδευσης. Αντίθετα, μάλιστα, ελαχιστοποιείται η δωρεάν παροχή συγγραμμάτων, ενώ σε πολλά σημεία του διαφαίνεται η προοπτική για νέα αύξηση του ήδη δυσβάστακτου για τα λαϊκά στρώματα κόστους των ανώτατων σπουδών. Για παράδειγμα, στο προσχέδιο νομιμοποιείται η παράλληλη με τις σπουδές εργασία των φοιτητών και καθιερώνονται ως μορφές στήριξης των κοινωνικά αδύναμων όχι οι υποτροφίες, αλλά η ανταποδοτική επιχορήγηση με υποχρέωση των φοιτητών να εργαστούν σε υπηρεσίες του πανεπιστημίου ή ο δανεισμός από τράπεζες και άλλα πιστωτικά ιδρύματα. Τα παραπάνω, σε συνδυασμό με τις κατευθύνσεις του ΟΟΣΑ για αύξηση της ιδιωτικής χρηματοδότησης στην ανώτατη εκπαίδευση, ειδικά σε χώρες που - όπως η δική μας - καταλαμβάνουν τις πρώτες θέσεις σε ποσοστό κρατικής χρηματοδότησης για την ανώτατη εκπαίδευση επί του ΑΕΠ (7η σε κρατική χρηματοδότηση ανάμεσα στις χώρες του ΟΟΣΑ)¹, μας οδηγούν στο ασφαλές συμπέρασμα ότι η επιβολή των διδάκτρων θα είναι ένα από τα πρώτα μέτρα, αν η αναθεώρηση του άρθρου 16 δεν εμποδιστεί.

Η ενίσχυση της ιδιωτικο-οικονομικής λειτουργίας των δημόσιων ΑΕΙ-ΤΕΙ είναι εξάλλου ο βασικός λόγος της αναθεώρησης του άρθρου 16 του Συντάγματος, καθώς τα ιδιωτικά πανεπιστήμια δεν μπορεί παρά να έχουν δευτερεύοντα, συμπληρωματικό και τα περισσότερα προσωρινό ρόλο. Η ίδρυση επομένως των ιδιωτικών πανεπιστημίων έχει στόχο την ενίσχυση των συνθηκών πλήρους εμπορευματοποίησης του εκπαιδευτικού πια σκέλους της πανεπιστημιακής λειτουργίας, καθώς μόνο του το θεσμικό πλαίσιο, με δεδομένη την απροθυμία των πανεπιστημιακών να αυτοϋποβαθμιστούν, δεν αρκεί για την ακραία αγοραία μετεξέλιξη της ανώτατης εκπαίδευσης. Οπως συχνά αναφέρεται στις αναλύσεις των υποστηρικτών της συνταγματικής αναθεώρησης, η ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων θα θέσει σε αμφισβήτηση την «παντοδυναμία του κρατικού μονοπωλίου» και τα ΑΕΙ θα αναγκαστούν «να γίνουν περισσότερο ελκυστικά για τους φοιτητές, παράγοντας διαφοροποιημένο προϊόν, μέσα σε κλίμα ανταγωνισμού και άμιλλας». Με άλλα λόγια, τα δημόσια πανεπιστήμια θα υποχρεωθούν να αντικαταστήσουν τη βασική ακαδημαϊκή αρχή για όμοια κατά επιστημονικό αντικείμενο προγράμματα σπουδών με τη σύγχρονη επιχειρηματική κατεύθυνση για διαφοροποιημένη και ευέλικτη «παραγωγή» πτυχίων και αποφοίτων μιας χρήσης. Είναι φανερό ότι οι αυθεντικοί εκφραστές των συμφερόντων της αγοράς και του κεφαλαίου είναι οι πλέον κατάλληλοι να σύρουν πρώτοι το μακάβριο χορό ενταφιασμού μιας πανεπιστημιακής εκπαίδευσης που παρά την κρίση της είναι ακόμη οργανωμένη επιστημονικά.

*Το άρθρο αναδημοσιεύεται από την «Κομμουνιστική Επιθεώρηση» τεύχος 4-5 2006

Σημειώσεις

1. Συνάντηση των υπουργών Παιδείας του ΟΟΣΑ με θέμα: «Ανώτατη Εκπαίδευση: Ποιότητα, ισότητα και αποτελεσματικότητα», 27-28 Ιουνίου 2006, Aθήνα, «Background Report»

Συνεχίζεται