Το διάταγμα αυτό είναι μια συμφωνία με τους αστικούς συνεταιρισμούς και μ' εκείνους τους εργατικούς συνεταιρισμούς που εξακολουθούν να υποστηρίζουν την αστική άποψη. Η συμφωνία ή ο συμβιβασμός συνίσταται, πρώτο, στο ότι οι αντιπρόσωποι των παραπάνω οργανώσεων όχι μόνο πήραν μέρος στις συζητήσεις του διατάγματος, αλλά και είχαν στην πράξη το δικαίωμα θετικής ψήφου, γιατί αφαιρέθηκαν τα μέρη του διατάγματος, τα οποία οι οργανώσεις αυτές απέρριψαν κατηγορηματικά. Δεύτερο, στην ουσία, ο συμβιβασμός συνίσταται στο ότι η σοβιετική εξουσία παραιτήθηκε από την αρχή της δωρεάν εγγραφής στους συνεταιρισμούς (τη μοναδικά συνεπή προλεταριακή αρχή), καθώς και από τη συνένωση όλου του πληθυσμού μιας ορισμένης περιοχής σε ένα συνεταιρισμό. Με μια υποχώρηση απ' αυτή τη μοναδικά σοσιαλιστική αρχή, που ανταποκρίνεται στο καθήκον της εξάλειψης των τάξεων, δόθηκε στους «εργατικούς ταξικούς συνεταιρισμούς» (που στην περίπτωση αυτή λέγονται «ταξικοί» μόνο γιατί υποτάσσονται στα ταξικά συμφέροντα της αστικής τάξης) το δικαίωμα να εξακολουθούν να υπάρχουν. Τέλος, η πρόταση της σοβιετικής εξουσίας να αποκλειστεί ολότελα η αστική τάξη από τις διοικήσεις των συνεταιρισμών μετριάστηκε επίσης πολύ και απαγορεύτηκε να μπαίνουν στις διοικήσεις μόνο οι ιδιοκτήτες εμπορικών και βιομηχανικών επιχειρήσεων με ιδιωτικό καπιταλιστικό χαρακτήρα.
Κλείνοντας μια τέτοια συμφωνία με τους αστικούς συνεταιρισμούς, η σοβιετική εξουσία καθόρισε συγκεκριμένα τα καθήκοντα της τακτικής της και τις ιδιόμορφες μεθόδους δράσης για τη δοσμένη φάση ανάπτυξης, δηλαδή: καθοδηγώντας τα αστικά στοιχεία, χρησιμοποιώντας τα, κάνοντας σ' αυτά ορισμένες επιμέρους παραχωρήσεις, δημιουργούμε τους όρους για μια κίνηση προς τα μπρος, που θα είναι πιο αργή απ' ό,τι υποθέταμε στην αρχή, ταυτόχρονα όμως πιο σταθερή, με πιο γερά εξασφαλισμένη βάση και συγκοινωνιακές γραμμές, με καλύτερα ενισχυμένες τις θέσεις που έχουν κατακτηθεί. Τα Σοβιέτ μπορούν (και πρέπει) να μετρούν τώρα τις επιτυχίες τους στο έργο της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, ανάμεσα στ' άλλα, και με ένα μέτρο εξαιρετικά καθαρό, απλό, πρακτικό: πόσες συγκεκριμένα κοινότητες (κομμούνες ή χωριά, συνοικίες κτλ.) μπήκαν στους συνεταιρισμούς και σε ποιο βαθμό η ανάπτυξη των συνεταιρισμών πλησιάζει στο στάδιο που θα περιλαβαίνουν όλο τον πληθυσμό.
Από την άποψη αυτή, βρισκόμαστε σε μια πάρα πολύ άσχημη κατάσταση, ακόμη και απελπιστική, αν πιστέψουμε τους ανθρώπους που άφησαν να τους φοβίσει η αστική τάξη, ή που την υπηρετούν από συμφέρον. Οι άνθρωποι αυτοί δεν καταλαβαίνουν πως δεν υπήρξε και δεν μπορεί να υπάρξει επανάσταση, όπου οι οπαδοί του παλιού να μη φωνάζουν για καταστροφή, για αναρχία κτλ. Είναι φυσικό ότι μέσα στις μάζες που μόλις αποτίναξαν έναν πρωτοφανέστατο άγριο ζυγό, παρατηρείται αναβρασμός και αναταραχή σε βάθος και σε πλάτος - ότι η επεξεργασία από τις μάζες των νέων βάσεων της εργασιακής πειθαρχίας είναι μια διαδικασία πολύ μακρόχρονη - ότι η επεξεργασία αυτή δεν μπορούσε καν να αρχίσει πριν από την ολοκληρωτική νίκη ενάντια στους τσιφλικάδες και στην αστική τάξη.
Χωρίς όμως να επηρεαζόμαστε καθόλου απ' αυτή τη συχνά προσποιητή απελπισία, που σκορπάνε οι αστοί και οι αστοί διανοούμενοι (που έχασαν κάθε ελπίδα ότι θα μπορέσουν να διατηρήσουν τα παλιά τους προνόμια), δεν πρέπει με κανένα τρόπο να κρύβουμε ένα ολοφάνερο κακό. Απεναντίας, θα το ξεσκεπάζουμε και θα δυναμώνουμε τις σοβιετικές μεθόδους καταπολέμησής του, γιατί δεν μπορεί να νοηθεί επιτυχία του σοσιαλισμού χωρίς τη νίκη της προλεταριακής συνειδητής πειθαρχίας πάνω στην αυθόρμητη μικροαστική αναρχία που αποτελεί μια πραγματική υποθήκη για μια ενδεχόμενη παλινόρθωση του καθεστώτος των Κέρενσκι και Κορνίλοφ.
Η πιο συνειδητή πρωτοπορία του προλεταριάτου της Ρωσίας έχει πια βάλει στον εαυτό της το καθήκον να ανεβάσει την εργασιακή πειθαρχία. Λ.χ. και η Κεντρική Επιτροπή της ένωσης των εργατών μετάλλου και το Κεντρικό Συμβούλιο των συνδικάτων άρχισαν να επεξεργάζονται τα ανάλογα μέτρα και σχέδια διαταγμάτων. Το έργο αυτό πρέπει να το υποστηρίξουμε και να το προωθήσουμε με όλες μας τις δυνάμεις. Πρέπει να βάλουμε στην ημερήσια διάταξη να εφαρμόσουμε στην πράξη και να δοκιμάσουμε την πληρωμή με το κομμάτι, να εφαρμόσουμε πολλά από τα επιστημονικά και προοδευτικά στοιχεία του συστήματος Τέιλορ, να κανονίσουμε την πληρωμή της δουλιάς ανάλογα με τα γενικά αποτελέσματα της απόδοσης της εργασίας, ή ανάλογα με τα αποτελέσματα της εκμετάλλευσης των σιδηροδρομικών και των υδάτινων μεταφορών κτλ., κτλ. Σε σύγκριση με τα προηγμένα έθνη, ο Ρώσος είναι κακός εργάτης. Μα και δεν μπορούσε να ήταν διαφορετικά στο καθεστώς του τσαρισμού, όπου οι επιβιώσεις της δουλοπαροικίας ήταν τόσο ζωντανές. Να μάθουμε να δουλεύουμε, αυτό το καθήκον πρέπει να βάλει η σοβιετική εξουσία σε όλη του την έκταση μπροστά στο λαό. Η τελευταία λέξη του καπιταλισμού απ' αυτή την άποψη, το σύστημα Τέιλορ - όπως και κάθε πρόοδος του καπιταλισμού - συνδυάζει την εκλεπτυσμένη θηριωδία της αστικής εκμετάλλευσης με μια σειρά από πλουσιότατες επιστημονικές επιτεύξεις σχετικά με την ανάλυση των μηχανικών κινήσεων στη διάρκεια της εργασίας, την κατάργηση των περιττών και αδέξιων κινήσεων, την εκπόνηση ορθότερων μεθόδων εργασίας, την εισαγωγή των τελειότερων συστημάτων καταγραφής και ελέγχου κτλ. Η Σοβιετική Δημοκρατία πρέπει με κάθε θυσία να υιοθετήσει ό,τι πολύτιμο δίνουν τα επιτεύγματα της επιστήμης και της τεχνικής σ' αυτό τον τομέα. Η δυνατότητα να πραγματοποιηθεί ο σοσιαλισμός θα καθοριστεί ακριβώς από το αν θα πετύχουμε να συνδυάσουμε τη σοβιετική εξουσία και τη σοβιετική οργάνωση της διοίκησης με τη νεότατη πρόοδο του καπιταλισμού. Πρέπει να οργανώσουμε στη Ρωσία τη μελέτη και τη διδασκαλία του συστήματος Τέιλορ, τη συστηματική δοκιμή και προσαρμογή του. Πρέπει, ταυτόχρονα, προχωρώντας στην άνοδο της παραγωγικότητας της εργασίας, να παίρνουμε υπόψη τις ιδιομορφίες της μεταβατικής περιόδου από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό που απαιτούν, από το ένα μέρος, να μπουν οι βάσεις της σοσιαλιστικής Οργάνωσης της άμιλλας και, από το άλλο, να γίνεται χρήση του καταναγκασμού, έτσι που το σύνθημα της δικτατορίας του προλεταριάτου να μην εξευτελιστεί στην πράξη από μια πλαδαρότητα της προλεταριακής εξουσίας.
Ανάμεσα στις ανοησίες που η αστική τάξη διαδίδει πρόθυμα για το σοσιαλισμό, είναι και η ανοησία ότι τάχα οι σοσιαλιστές αρνούνται τη σημασία της άμιλλας. Στην πραγματικότητα όμως μόνο ο σοσιαλισμός, καταργώντας τις τάξεις και συνεπώς και την υποδούλωση των μαζών, ανοίγει για πρώτη φορά το δρόμο για μια άμιλλα σε πραγματικά μαζική κλίμακα. Και ακριβώς η σοβιετική οργάνωση, περνώντας από τον τυπικό δημοκρατισμό της αστικής δημοκρατίας στην πραγματική συμμετοχή των εργαζόμενων μαζών στη διοίκηση, οργανώνει για πρώτη φορά την άμιλλα σε πλατιά κλίμακα. Αυτό είναι πολύ πιο εύκολο να γίνει στον πολιτικό τομέα, παρά στον οικονομικό, για την επιτυχία όμως του σοσιαλισμού έχει σημασία αυτό ακριβώς το τελευταίο.
Ας πάρουμε ένα τέτοιο μέσο οργάνωσης της άμιλλας, όπως είναι η δημοσιότητα. Η αστική δημοκρατία την εξασφαλίζει μόνο τυπικά, υποτάσσοντας στην πράξη τον Τύπο στο κεφάλαιο, διασκεδάζοντας το «λαουτζίκο» με πικάντικες πολιτικές σαχλαμάρες, κρύβοντας όσα γίνονται στα εργαστήρια, στις εμπορικές συναλλαγές, στις προμήθειες κ.ά. κάτω από τη σκέπη του «εμπορικού απόρρητου» που προστατεύει την «ιερή ιδιοκτησία». Η σοβιετική εξουσία κατάργησε το εμπορικό απόρρητο, μπήκε σε καινούριο δρόμο, ακόμη όμως δεν έχουμε κάνει σχεδόν τίποτε για να χρησιμοποιήσουμε τη δημοσιότητα για την οικονομική άμιλλα. Παράλληλα με την αμείλικτη καταστολή του αστικού Τύπου, που είναι ως το μεδούλι διαποτισμένος με την ψευτιά και τη χυδαία συκοφαντία, πρέπει να καταπιαστούμε με μια συστηματική δουλιά για τη δημιουργία ενός Τύπου που δε θα διασκεδάζει και δε θα αποβλακώνει τις μάζες με πολιτικές πικάντικες ιστορίες και σαχλαμάρες, αλλά θα βάζει στην κρίση των μαζών ακριβώς τα ζητήματα της καθημερινής οικονομικής ζωής και θα τις βοηθάει να τα μελετούν σοβαρά. Κάθε εργοστάσιο, κάθε χωριό είναι μια παραγωγική καταναλωτική κομμούνα, που έχει το δικαίωμα και την υποχρέωση να εφαρμόζει με δικό της τρόπο τα γενικά σοβιετικά νομοθετήματα («με δικό της τρόπο» όχι με την έννοια της παραβίασής τους, αλλά με την έννοια της ποικιλίας των μορφών εφαρμογής τους στην πράξη), να λύνει με δικό της τρόπο το πρόβλημα της καταγραφής της παραγωγής και της κατανομής των προϊόντων. Στον καπιταλισμό αυτό ήταν «ατομική υπόθεση» του κάθε καπιταλιστή, τσιφλικά, κουλάκου. Στη Σοβιετική εξουσία αυτό δεν είναι ιδιωτική υπόθεση, αλλά σπουδαιότατη κρατική υπόθεση.
Εμείς όμως σχεδόν δεν αρχίσαμε ακόμη την τεράστια, δύσκολη, μα και ευγενική δουλιά να οργανώσουμε την άμιλλα ανάμεσα στις κομμούνες, να καθιερώσουμε τον απολογισμό και τη δημοσιότητα στο προτσές της παραγωγής σιτηρών, ειδών ρουχισμού κτλ., να μετατρέψουμε τους ξερούς, νεκρούς, γραφειοκρατικούς απολογισμούς σε ζωντανά παραδείγματα - είτε αποκρουστικά είτε ελκυστικά. Στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής η σημασία του ξεχωριστού παραδείγματος, λ.χ, κάποιου παραγωγικού συνεταιρισμού, ήταν αναπόφευκτα εξαιρετικά περιορισμένη και μονάχα η μικροαστική αυταπάτη μπορούσε να ονειρεύεται τη «διόρθωση» του καπιταλισμού με την επίδραση που θα είχαν τα παραδείγματα των αγαθοεργών ιδρυμάτων.
Υστερα από το πέρασμα της πολιτικής εξουσίας στα χέρια του προλεταριάτου, ύστερα από την απαλλοτρίωση των απαλλοτριωτών, η κατάσταση αλλάζει ριζικά και - σύμφωνα μ' εκείνο που τόνισαν πολλές φορές οι πιο επιφανείς σοσιαλιστές - η δύναμη του παραδείγματος αποκτά για πρώτη φορά τη δυνατότητα να ασκήσει τη μαζική της επίδραση. Οι υποδειγματικές κομμούνες πρέπει να σταθούν και θα σταθούν παιδαγωγοί, δάσκαλοι, κίνητρα για τις καθυστερημένες κομμούνες. Ο Τύπος πρέπει να γίνει όργανο της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, κάνοντας γνωστές σε όλες τους τις λεπτομέρειες τις επιτυχίες που έχουν οι υποδειγματικές κομμούνες, μελετώντας τις αιτίες της επιτυχίας τους, τις μεθόδους του νοικοκυριού τους και βάζοντας, από το άλλο μέρος, «στο μαύρο πίνακα» τις κομμούνες εκείνες που διατηρούν επίμονα «τις παραδόσεις του καπιταλισμού», δηλαδή την αναρχία, την τεμπελιά, την αταξία, την κερδοσκοπία. Στην καπιταλιστική κοινωνία η στατιστική ήταν αποκλειστικό προνόμιο ορισμένων «επίσημων προσώπων», ή ενός στενού κύκλου ειδικών. Εμείς πρέπει να τη μεταφέρουμε στις μάζες, να την εκλαϊκεύσουμε για να μάθουν σιγά-σιγά οι εργαζόμενοι να καταλαβαίνουν μόνοι τους και να βλέπουν πώς και πόσο πρέπει να δουλεύουν, πώς και πόσο μπορούν να ξεκουράζονται, έτσι που να γίνει η σύγκριση των πρακτικών αποτελεσμάτων της οικονομίας στις διάφορες κομμούνες αντικείμενο γενικού ενδιαφέροντος και μελέτης, για να αμείβονται αμέσως οι κομμούνες που διακρίνονται (με την ελάττωση για ορισμένη περίοδο της εργάσιμης ημέρας, με την αύξηση της αμοιβής, με την παροχή περισσοτέρων αγαθών και αξιών του πολιτισμού και της τέχνης κτλ.).
Οταν στην ιστορική σκηνή παρουσιάζεται μια καινούρια τάξη σαν αρχηγός και οδηγός της κοινωνίας, αυτό συνοδεύεται πάντοτε από μια περίοδο με ισχυρότατους «τρανταγμούς», κλονισμούς, αγώνες και θύελλες, από το ένα μέρος, και από το άλλο, από μια περίοδο με ασταθή βήματα, πειραματισμούς, ταλαντεύσεις, δισταγμούς για την εκλογή νέων μεθόδων που να ανταποκρίνονται στη νέα αντικειμενική κατάσταση. Η φεουδαρχική αριστοκρατία στην πτώση της εκδικούνταν την αστική τάξη που τη νικούσε και την παραμέριζε, όχι μόνο με συνωμοσίες, με απόπειρες εξέγερσης και παλινόρθωσης, αλλά και με χειμάρρους ειρωνείας για την ανικανότητα, την αδεξιότητα, τα λάθη των «νεόπλουτων», των «ξεδιάντροπων», που είχαν το θράσος να πάρουν στα χέρια τους το «ιερό πηδάλιο» του κράτους, χωρίς να έχουν την προετοιμασία αιώνων που είχαν οι πρίγκιπες, οι βαρόνοι, οι ευγενείς, οι αριστοκράτες γι' αυτή τη δουλιά - έτσι ακριβώς όπως οι διάφοροι Κορνίλοφ και Κέρενσκι, Γκοτς και Μάρτοφ, όλη αυτή η μαφία των ηρώων της αστικής καπηλείας ή του αστικού σκεπτικισμού εκδικούνται τώρα την εργατική τάξη της Ρωσίας για την «αυθάδη» προσπάθειά της να πάρει στα χέρια της την εξουσία.
Χρειάζονται, φυσικά, όχι εβδομάδες, αλλά πολλοί μήνες και χρόνια για να μπορέσει ή νέα κοινωνική τάξη, και μάλιστα μια τάξη που ως τώρα καταπιεζόταν και καταπνιγόταν από την ανέχεια και την αμορφωσιά, να εξοικειωθεί με τη νέα κατάσταση, να προσανατολιστεί, να στρώσει τη δουλιά της, να αναδείξει τους δικούς της οργανωτές. Είναι ευνόητο ότι το Κόμμα που καθοδηγεί το επαναστατικό προλεταριάτο δεν μπορούσε να έχει αποκτήσει την πείρα και τη συνήθεια μιας μεγάλης οργανωτικής δουλιάς, που αγκαλιάζει εκατομμύρια και δεκάδες εκατομμύρια πολίτες, ότι χρειάζεται πάρα πολύς καιρός για να αλλάξουν οι παλιές, σχεδόν αποκλειστικά προπαγανδιστικές συνήθειες. Εδώ όμως δεν υπάρχει τίποτε το αδύνατο, και όταν θα έχουμε σαφή επίγνωση ότι η αλλαγή είναι απαραίτητη, όταν θα είμαστε σταθερά αποφασισμένοι να την πετύχουμε, όταν θα δείξουμε επιμονή στην επιδίωξη του μεγάλου και δύσκολου σκοπού - τότε θα την πραγματοποιήσουμε. Μέσα στο «λαό», δηλαδή μέσα στους εργάτες και στους αγρότες που δεν εκμεταλλεύονται ξένη εργασία, υπάρχουν ένα σωρό οργανωτικά ταλέντα. Το κεφάλαιο τα πίεζε, τα έπνιγε, τα πετούσε έξω κατά χιλιάδες, εμείς δεν είμαστε ακόμη σε θέση να τα βρούμε, να τα ενθαρρύνουμε, να τα στήσουμε στα πόδια τους, να τα προωθήσουμε. Μα αυτό θα το μάθουμε, αν το επιδιώξουμε με όλο τον επαναστατικό ενθουσιασμό, που όταν λείπει δεν υπάρχουν νικηφόρες επαναστάσεις.
Κανένα βαθύ και ρωμαλέο λαϊκό κίνημα στην ιστορία δεν ήταν απαλλαγμένο από ένα βρώμικο αφρό - από τυχοδιώκτες και κλέφτες, καυχησιάρηδες και φωνακλάδες πού προσκολλούνται στους πρωτόπειρους καινοτόμους, από μια ανόητη ανακατωσούρα, σύγχυση, άσκοπη πολυπραγματοσύνη, από τις προσπάθειες ορισμένων «αρχηγών» να καταπιάνονται με 20 δουλιές και να μη τελειώνουν καμιά. Ας ουρλιάζουν και ας γαβγίζουν τα σκυλάκια της αστικής κοινωνίας, από τον Μπελορούσοφ ως τον Μάρτοφ, για κάθε πελεκούδι που πετάγεται την ώρα που κόβεται το μεγάλο, γέρικο δάσος. Μα γι' αυτό και είναι σκυλάκια, για να γαβγίζουν τον ελέφαντα, το προλεταριάτο. Ας γαβγίζουν. Εμείς θα τραβήξουμε το δρόμο μας, προσπαθώντας να ανακαλύπτουμε και να δοκιμάζουμε όσο μπορούμε πιο προσεκτικά και υπομονετικά τους πραγματικούς οργανωτές, τους ανθρώπους με νηφάλιο μυαλό και πρακτικό πνεύμα, τους ανθρώπους που συνδυάζουν την αφοσίωση στο σοσιαλισμό με την ικανότητα να οργανώνουν χωρίς θόρυβο (και παρά την ανακατωσούρα και το θόρυβο) την κοινή, γερή και αρμονική δουλιά πολλών ανθρώπων μέσα στα πλαίσια της σοβιετικής οργάνωσης. Μόνο τέτοιους ανθρώπους, αφού τους δοκιμάσουμε δέκα φορές, προωθώντας τους από τα πιο απλά καθήκοντα στα πιο δύσκολα, πρέπει να τους αναδείχνουμε σε υπεύθυνες θέσεις καθοδηγητών της λαϊκής εργασίας, καθοδηγητών στον τομέα της διοίκησης. Ακόμη δεν το έχουμε μάθει αυτό. Θα το μάθουμε.