Η δράση και η συμμετοχή της ΕΠΟΝ στον αγώνα για απελευθέρωση συνήγειρε σιγά σιγά τη νεολαία, που άρχισε αμέσως να οργανώνεται κατά μάζες. Από την ΕΠΟΝ τροφοδοτούνταν ο ΕΛΑΣ και δημιουργούνταν οι ανταρτοεπονίτικες ομάδες. Οπως μας διηγείται ο Μιχ. Λιαρούτσος, "αρχές του '44, όταν περάσαμε πια στον ένοπλο αγώνα μέσα στην πόλη, ο ρόλος της ΕΠΟΝ ήταν σημαντικός από πλευράς διαφώτισης κυρίως: Ενημέρωση του κόσμου, χωνιά, γραψίματα στους τοίχους, διακίνηση εφημερίδων, έντυπου υλικού, διάδοση ειδήσεων, πράγματα τα οποία αναλάμβανε κατά κύριο λόγο η ΕΠΟΝ. Φυσικά, πέρα από αυτό, είχαμε και άλλες εκδηλώσεις, τις ψυχαγωγικές εκδηλώσεις, παρεφιτσες, γλεντάκια, τότε τα λέγαμε πάρτι, κάναμε σκετς, τέτοιες εκδηλώσεις, όπως μπορούσαμε, προσπαθούσαμε να κάνουμε. Γίνονταν και εκδρομές, όπου υπήρχε μεγάλη συμμετοχή από νεολαίους".

Η δράση της οργάνωσης δεν περιορίστηκε στον ένοπλο αγώνα στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, αλλά, μετά τον ερχομό των Αγγλων, επεκτάθηκε με μια σημαντική παρέμβαση σε ένα από τα μεγαλύτερα κοινωνικά προβλήματα της εποχής: "Μετά από την απελευθέρωση, η ΕΠΟΝ ξεκίνησε και μια καμπάνια ενάντια στις ναρκωτικές ουσίες, γιατί με τον ερχομό τους οι Εγγλέζοι εξαπόλυσαν ποσότητες ναρκωτικών ουσιών, με μοναδικό σκοπό να διαφθείρουν τη νεολαία, να την εθίσουν στα ναρκωτικά για να την αδρανοποιήσουν. Η οργάνωση ξεσήκωσε καμπάνια. Δημοσιεύσαμε στη "Νέα Γενιά" ρεπορτάζ ολόκληρα γύρω από αυτό το ζήτημα και τονίζαμε κυρίως ότι εισάγονται από τους Αγγλους κατακτητές, με μοναδικό σκοπό να τραβήξουν τη νεολαία έξω από τον αγωνιστικό δρόμο. Και το χτύπημα μέσω των ναρκωτικών γι' αυτό έγινε: Προσπάθησαν οι καινούριοι επεμβασίες αυτού του τόπου να τραβήξουν τη νεολαία από το σωστό της δρόμο, το δρόμο τον αγωνιστικό για τη λευτεριά και την ανεξαρτησία και για μια καλύτερη ζωή και να την εθίσουνε στη χρήση των ναρκωτικών, που θα την αποπροσανατόλιζε πέρα για πέρα από τον αγωνιστικό δρόμο. Και αυτόν ακριβώς τον στόχο των νέων κατακτητών χτυπήσαμε σαν οργάνωση".

"Υπάρχει σήμερα μια τάση που καλλιεργείται ότι η ιστορία της ΕΠΟΝ ξεκινάει στις 23 Φλεβάρη, τονίζει ο Μιχ. Λιαρούτσος. Εχει πραγματικά μεγάλη σημασία γι' αυτό και θεωρείται σημαδιακή ημερομηνία, δε λένε όμως κουβέντα για την προϊστορία της. Δεν μπορεί να πει κανείς ότι η ΕΠΟΝ προήλθε από παρθενογένεση. Ηταν μια απόφαση, που είχαν πάρει από παλιά η ΟΚΝΕ και το Κομμουνιστικό Κόμμα. Από το 1935, προσανατολιζόταν σε μια ενιαία οργάνωση νεολαίας. Υπήρχε η άποψη ότι, επειδή ήμασταν δέκα οργανώσεις από τις οποίες η καθεμιά είχε τη δική της κάθετη καθοδήγηση και τα δικά της μέλη, δεν μπορούσε να υπάρξει ευελιξία στη δράση μέσα στη νεολαία. Για το λόγο αυτό, προτιμήθηκε η ενιαία οργάνωση πλέον της νεολαίας με προσανατολισμό αντιφασιστικό, αντιιμπεριαλιστικό και σοσιαλιστικό. Αυτός ήταν ο ρόλος και του ΚΚΕ και της ΟΚΝΕ στη δημιουργία της ΕΠΟΝ και μπορεί να πει κανείς ότι ήταν οι βασικοί συντελεστές της δημιουργίας της.

Η ΟΚΝΕ ήταν η μοναδική οργάνωση νεολαίας τότε, η οποία είχε πανελλαδική οργανωτική δομή, με οργανώσεις ακόμα και σε χωριά. Υπήρχε, όπως είναι γνωστό και πριν τον πόλεμο, στην περίοδο της μεταξικής δικτατορίας και υπήρξαν στελέχη της παντού. Με αυτόν τον τρόπο μπόρεσαν ευκολότατα να δημιουργήσουν την ΕΠΟΝ σε πανελλαδική κλίμακα. Με το που ιδρύθηκε η ΕΠΟΝ, αγόρια και κορίτσια οργανώθηκαν στους κόλπους της, και έγινε μια οργάνωση, η οποία μπορούσε πια να δουλεύει με ευχέρεια, με μία καθοδήγηση, τα στελέχη δεν ήταν διασπασμένα εδώ κι εκεί και μπορούσε να αναπτυχθεί γρήγορα. Οπως κι έγινε". Οπως τονίζει ο Μιχ. Λιαρούτσος, "καμιά οργάνωση νεολαίας δεν κατάφερε να αποκτήσει τη μαζικότητα της ΕΠΟΝ".